Pongit Fan Site

kamila

Tak przy okazji Wink

zresztą wolała bym wiedzieć, czy są w ogóle zagadnienia z tego egzaminu, tj. czy te, które masz z czasów Gruchały się pokrywają, bo jeśli nie, bądź częściowo nie, to możemy podzielić się nimi i je opracować siłą naszej grupy. nie wiem jak reszta, ale uczyć się na egzamin z 2 podręczników, nie małych Sad

to nie. ja wole skrypt, szczególnie, że to powszechna, za którą ja osobiście nie przepadam.

Alatar

Wykład kursowy z dr hab. D. Nawrotem jutro się odbędzie.

kamila

Hmm, ten stary skrypt nie jest wcale rewelacyjny, ale lepsze to niż nic:D

Wiem, że na pewno Krystian i Prezes posiadają kartkę ze spisem referatów naszej grupy z zajęć u dr Tomasiewicza, zajrzyjcie tam proszę, może któreś referaty pokryją się z wybrakowanymi / brakującymi zagadnieniami

(tylko było by fajnie, gdyby osoba mająca taki referat ładnie go okroiła na potrzeby egzaminu, a nie częstowała grupy 14 str z worda Wink

)

ZAGADNIENIA CZĘŚCIOWO OPRACOWANE:

2. Monarchia konstytucyjna we Francji ( 1790- 1792). – jest o konstytucji, układzie sił w Legislatywie i ugrupowaniach politycznych w Zgromadzeniu Narodowym (1789 – ’91).
4. Walka o kształt republiki we Francji ( 1792- 1793).- zakładam, że chodzi o rządy żyrondystów ????
5. Dyktatura górali i przyczyny jej upadku. – czy górale to to samo co jakobini???? Jest oprac zagadn o dyktaturze jakobinów
7. Konsulat i cesarstwo (1799- 1814). – tylko o zamachu stanu Napoleona
11. Prusy ( 1806-1814). – jest o reformach
13. Włochy w dobie rewolucji i wojen napoleońskich. – nie ma nic o Wł w dobie rewolucji.
16. Kongres wiedeński i Święte Przymierze. – nie ma nic o Świętym Przymierzu
27. Wiosna Ludów we Francji. – o polit rządu tymczasowego
31. Wiosna Ludów we Włoszech. – tylko o zjednoczeniu podczas WL, to zagadnienie: Wiosna Ludów we Włoszech, nie jest oprac w skrypcie,
35. II cesarstwo we Francji. – tylko okoliczności powstania.
36. III republika we Francji.
38. Reformy w monarchiach habsburskich (1859- 1869) – jest tylko o ugodzie austr-węg z 1867 ?????
44. Ruchy robotnicze w Europie- związki zawodowe, organizacje robotnicze. – jest o I, II Międzynarodówce.
45. Ekspansja kolonialna w drugiej połowie XIX w. – FR, NIEM, WŁ, USA ale pod koniec XIX w
46. Chiny i Japonia XIX / XX. – nic o Chinach, o Jap jest: w 2 poł 19 w i wojna jap-ros.
48. Turcja i powstanie krajów bałkańskich w drugiej połowie XIX. – jest o woj ros-tur w 1877-78 i jej następstwa polit, kwestia bałkańska a końcu 19 i na pocz 20 w (do 1908) ????

NIE MA NIC O:

9. Wielka Brytania ( 1789-1814).
10. Rosja ( 1796- 1814).
12. Austria (l 790- 1814).
14. Związek Reński.
15. 100 dni Napoleona we Francji.
18. Rewolucje liberalne w Europie w latach 20. i 30.
20. Rosja 1815- 1825 i powstanie dekabrystów.
21. Rządy Mikołaja I w Rosji.
22. Era Metternicha w Austrii.
25. Przemiany gospodarcze w Europie, liberalizm gospodarczy.
26. USA ( 1812- 1848).
39. Rosja za Aleksandra II.
41. Rewolucja przemysłowa w drugiej połowie XIX w.
42. Rewolucja w rolnictwie w XIX w. i jej skutki.
43. Rewolucja demograficzna i urbanizacyjna w Europie.
47. USA XIX / XX..

Hania

Chiny Półkolonialne

W II poł XVIII i pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku nastąpił bardzo znaczny wzrost wymiany handlowej między Chinami, a głównymi państwami kapitalistycznymi. Warto zaznaczyć iż inicjatywa w tym zakresie leżała zawsze w rękach mocarstw zachodnich, ponieważ handel ten nie posiadał większego znaczenia dla Chin. Często przytaczane słowa cesarza z dynastii Ts’ing Cz’ien Lunga z listu do króla Jerzego III, będące odpowiedzią na starania misji Macartneya, aby rozszerzyć wymianę handlową oraz kontakty z Chinami, przedstawiają realistyczne odbicie tego położenia oraz mentalność warstw rządzących w Chinach: „Posiadamy wszystko ci istnieje. Nie przywiązuję wagi do przedmiotów dziwnych lub wymyślnych i nie odczuwam potrzeby wyrobów waszego kraju. Nasze cesarstwo posiada wszystkie rzeczy w nieprzebranej obfitości i nie brakuje nam żadnych produktów wewnątrz jego granic. Nie istnieje zatem potrzeba przywożenia wyrobów barbarzyńskich zagranicznych w zamian za nasze własne wytwory. Ponieważ jednak herbata, jedwab i porcelana produkowane przez cesarstwo są całkowicie niezbędne dla narodów Europy i dla was, pozwoliliśmy jako wyjątkowa oznaka łaski kupcom europejskim osiedlić się w Kantonie, aby wasze potrzeby mogły być zaspokojone, a wasz kraj doznawał naszej dobroczynności” .
Mocarstwa zachodnie, w szczególności Anglia, były istotnie zainteresowane nie tylko w otrzymywaniu towarów z Chin, zwłaszcza herbaty, jedwabiu, czy porcelany wymienionych przez Cz’ien Lunga, lecz również w otwarciu Chin jako potencjalnego olbrzymiego rynku dla produktów europejskich. Równocześnie Europejczycy stawiali wówczas ciągle wobec problemu, co sprzedawać Chinom, ze względu na istotnie bardzo ograniczony wówczas popyt na towary europejskie. W tym całym zagadnieniu przodująca rola i pozycja Wielkiej Brytanii wynikała logicznie z faktu, iż była ona najbardziej rozwiniętym państwem kapitalistycznym owego okresu oraz tym, które posiadało największe imperium kolonialne w Azji.
Stosunek rządu tsingowskiego do handlu i kontaktów z zachodem wywodził się nie tylko z marginesowego znaczenia handlu zagranicznego dla gospodarki chińskiej, lecz również z wielu przyczyn politycznych. Te zaś obejmowały zarówno wzrastający kryzys wew. Reżimu tsingowskiego, jak i poprzednie doświadczenia Chin z Europejczykami, które w tamtym okresie zostały spotęgowane dalszym wzrostem europejskich wpływów, agresji i kolonizacji w Azji, a zwłaszcza brytyjskim podbojem Indii. Na tym właśnie tle rząd tsingowski zdecydował się świadomie na politykę izolacji Chin od reszty świata i równocześnie na ograniczenie stosunków handlowych. Ostateczny wynik tych działań był ujemny, gdyż władcy tsingowscy nie wykorzystali owego okresu do modernizacji kraju, wobec czego Chiny okazały się mniej przygotowane do stawienia czołu niebezpieczeństwu związanym z kontaktami z zachodem, wówczas gdy stały się one już zjawiskiem nie do odżegnania i odparcia.
Znaczna większość obrotów handlowych z Chinami znajdowała się w rękach Anglików. Główną zaś instytucją aktywną w tej dziedzinie była Kompania Wschodnioindyjska, której położenie polityczne i ekonomiczne w Indiach bardzo ściśle wiązało się z rozwojem handlu z Chinami. W początkowym okresie jednym z głównych towarów eksportowanych do Chin i jednym z nielicznych była bawełna indyjska. Do końca XVIII wieku bilans handlowy kształtował się na korzyść Chin, co powodowało konieczność wypłaty wielkiej ilości srebra w zamian za wywożone z Chin jedwab i herbatę. Handel angielski przybrał z czasem postać trójkąta: wyroby angielskie (tekstylia) wysyłano do Indii, produkty indyjskie eksportowano do Chin i wreszcie herbatę i jedwab sprowadzano do Anglii. Kluczowy problem polegał na tym, aby znaleźć jakiś towar do sprzedania w Chinach dla uniknięcia ciągłej wypłaty srebra. Problem ten został ostatecznie rozstrzygnięty w ciągu pierwszych 30stu lat XIX wieku, wskutek rozwinięcia przez Anglików na ogromną skalę handlu opium.
Kanton
Jedynym portem chińskim otwartym dla europejczyków stał się Kanton. Kantoński handel jak go nazywano na zachodzie, był zorganizowany na sposób typowo chiński: rząd zlecił grupie kupieckich rodzin występowanie w charakterze pośredników nadzorujących zagranicznych kupców. Kupcy ci tworzyli gildię zwaną Kohong. Do zadań kohongu należało opodatkowanie przywożonych przez cudzoziemców towarów, a szczególnie wywożonej przez nich herbaty i jedwabiu.
Polityka brytyjska wobec Chin
Zniesienie ograniczeń, hamujących dalszą ekspansję handlu z Chinami, stanowiło od końca XVIII wieku jedno z zasadniczych zamierzeń brytyjskiej polityki zagranicznej. Misja wysłana przez rząd brytyjski w 1793 na czele z lordem Macartneyem, przedstawiła główny cel rządowi tsingowskiemu, którym było m.in. otwarcie dla handlu angielskiego innych oprócz Kantonu portów ( Tiensin, Ningpo, Czusan). Postulaty te zostały jednak odrzucone i tym samym misja zakończyła się niepowodzeniem. Następną brytyjską próbą nawiązania pertraktacji było wysłanie w 1816 misji, na czele lord Amherst. Ostatecznie misja otrzymała rozkaz opuszczenia Chin. Tym samym fiasko jej było jeszcze gorsze od poprzedniego. Misja Amerhesta była ostatnią próbą Anglii nawiązania stosunków z Chinami drogą dyplomatyczną.
Należy tutaj zaznaczyć na początku XIX wieku handel europejski w Kantonie pod nadzorem Kohongu i Hoppo (urzędnik cesarski) prowadzono tak, jak gdyby chodziło o łaskę udzielana państwu hołdowniczemu. Import opium z Indii do Chin przyspieszył kryzys. Opium produkowano i sprzedawano w Indiach na aukcjach pod urzędowym brytyjskim patronatem, a do Chin przywozili je prywatni brytyjscy kupcy zarejestrowani przez Kompanię Wschodnioindyjską. Pieniędzmi uzyskanymi za sprzedane w Kantonie opium pokrywano koszty zakupu herbaty wysyłanej do Londynu. Za stale rosnący import opium zaczęto płacić srebrem, którego wypływ zaalarmował cesarskich urzędników.
W roku 1834 Londyn położył kres monopolowi Kompanii Wschodnioindyjskiej na brytyjski handel z Chinami. Wysłano tam urzędnika, który miał obecnie ten handel nadzorować. Przed Chinami stanęły dwa zagadnienia wymagające pilnego rozstrzygnięcia, a mianowicie, jak zahamować handel opium i jak traktować brytyjskiego urzędnika. Sytuacja przybrała niebezpieczny obrót, gdy urzędnikiem ty został Charles Elliot, którego polityka opierała się na założeniu, że użycie siły jest niezbędne do osiągnięcia zamiarów, tj. pożądanego „otwarcia Chin” . Poparcie tej polityki było także na rękę przemysłowcom brytyjskim, dla których perspektywa wejścia na olbrzymi chiński rynek stanowiła wielką atrakcję. Owa bardziej agresywna postawa Anglii zbiegła się teraz z postanowieniem rządu tsingowskiego, by ze względu na dalszy wzrost handlu opium i jego konsekwencji uporać się z tym problemem w sposób zdecydowany i radykalny.
Pierwsza wojna opiumowa 1840-1842, traktat Nankijski
Pretekstem do wojny był zatarg opiumowy, który powstał w związku z rozporządzeniem dworu pekińskiego zakazującym handlu i palenia opium. Wreszcie w 1839 rząd chiński skonfiskował kupcom angielskim w kantonie znaczne ilości opium i innych towarów. Opium nie spalono, lecz zmieszano z wapnem, solą i wodą i spuszczono do morza. Wywołało to ogromne oburzenie w Wielkiej Brytanii na „barbarzyńców” chińskich i skłoniło rząd brytyjski do ekspedycji wojennej do Chin w 1840 roku. Wielka Brytania zajęła wyspę Hongkong i blokowała Kanton. Flota i armia chińska nie były przygotowane do wojny, były w dodatku dość nieliczne, gdyż ze względu na stałe bunty prowincji rząd chiński nie mógł ściągnąć swych wojsk w jedno miejsce. Gdy wreszcie Anglicy zagrozili stolicy – Pekinowi, cesarz Tao Kuang musiał się zgodzić na wszczęcie pertraktacji pokojowych. Rozmowy rozpoczęto w Nankinie 14 sierpnia i doprowadziły one 26 sierpnia do zawarcia, w cieniu dział okrętów brytyjskich, słynnego traktatu nankijskiego. Nie bardzo można tych działań określić jako pertraktacje, gdyż Anglicy, w pełni świadomi swojej przewagi militarnej, otwarcie grozili negocjatorom tsingowskim atakiem na Nankin. Warunki podyktowane zostały przez Brytyjczyków, a przedstawicielom tsingowskim pozwolono jedynie na wprowadzenie udoskonalić tłumaczenie. Traktat nankiński jako pierwszy z nierówno uprawnych traktatów, które miały usankcjonować przekształcenie Chin w półkolonię, zasługuje w tym momencie na szczególne omówienie. Traktat składał się z 13 artykułów, z których pierwszy mówi o pokoju i przyjaźni pomiędzy Anglią a Chinami. Głównymi postanowieniami traktatu były: zapłata przez Chiny 21 mln dolarów, 6 jako kompensata za skonfiskowane opium, 3 na pokrycie długów kupców kantońskich w stosunku do Anglików, 12 jako odszkodowanie dla Anglików za koszty prowadzenia wojny, otworzenie pięciu portów dla handlu brytyjskiego – Kanton, Amoj, Fuczou, Ningpo i Szanghaj, z prawem do zamieszkania tam konsulów i kupców brytyjskich, kolejno odstąpienie Anglii Hongkongu, zniesienie Kohongu oraz ustanowienie taryfy celnej, ustalenie nowego sposobu korespondowania między przedstawicielami Anglii i Chin na stopie równości. Postanowienie w sprawie taryfy celnej miało okazać się szczególnie istotne, gdyż zostało ono później zinterpretowane tak, jak by wszelkie zmiany wysokości opłat celnych wymagały też zgody Anglii. Oznaczało to całkowitą utratę przez Chiny autonomii celnej i stało się jednym z zasadniczych środków, którymi posługiwali się Anglicy do penetracji ekonomicznej całego rynku chińskiego. Co było jednak szczególnie charakterystyczne, to fakt iż główna kwestia wojny – zagadnienie opium – nie została nawet wspomniana w traktacie nankińskim. Chińczycy usiłowali nakłonić Anglików do ograniczenia zarówno uprawy opium w Indiach, jak i jego eksportu do Chin. Nowo nabyty Hongkong stał się teraz bazą tego prosperującego handlu. Traktat nankiński który zapoczątkował przekształcanie Chin w półkolonię został uzupełniony w 1843 umową podpisaną w Humenczai. Zawierała ona m.in. zasadę największego uprzywilejowania, zgodnie z którą wszelkie nowe przywileje przyznawane w przyszłości przez Chiny innym państwom będą się rozciągały automatycznie na Wielką Brytanię.
Jakkolwiek Ustępstwa Chin na rzecz Anglii skłoniły także inne państwa do żądania podobnych traktatów, otrzymały je zatem w 1844 St. Zjednoczone i Francja, a później także Rosja, Belgia i Szwecja. Stany Zjednoczone wymogły ponadto na rządzie chińskim swobodę dla misji chrześcijańskich. Ich skutkiem było powstanie m.in. eksterytorialnych dzielnic europejskich (tzw. koncesji) w większych portach i miastach. Układ amerykańsko chiński podpisany w miasteczku Wangsia w pobliżu Makau rozszerzał wszystkie prawa i przywileje, z których korzystali Anglicy na podstawie traktatu nankińskiego, również na amerykanów.

Powstanie Tajpingów
Masowe wtargnięcie wyrobów obcego rzemiosła na rynek chiński przyczyniło się do częściowej ruiny rzemiosła chińskiego, które nie mogło konkurować z tańszą, maszynową produkcją cudzoziemców. Stały odpływ srebra i spowodowana tym jego drożyzna w kraju pociągała za sobą obniżkę cen za produkty rolne, co z kolei powiększało nędzę chłopów. Po pierwszej wojnie opiumowej w ciągu kilku lat import tkanin bawełnianych i wełnianych z Wielkiej Brytanii do Chin wzrósł ok. 4-krotnie. Zrujnował on tysiące drobnych zakładów tkackich w całym kraju i spowodował wystąpienie dużego deficytu w handlu zagranicznym. Wzrósł też znacznie kurs srebrnego pieniądza, jakim płacono za import towarów, w stosunku do pieniędzy miedzianych, będących w obrocie wewnętrznym. W konsekwencji nastąpił znaczny wzrost podatków i gwałtowne ubożenie ludności. Na tym tle doszło do dziesiątków powstań i buntów, głównie chłopskich, zwłaszcza w prowincjach południowych, które najbardziej ucierpiały wskutek brytyjskiej agresji. W połowie XIX wieku bunty te stały się zarzewiem wielkiego ruchu o charakterze religijno-militarnym, zwanego powstaniem taipingów. Bunt ten był wywołany przez sektę , której organizatorem był Hung Su Tsuan. Zetknął on się z biblią i literaturą religijną protestancką, i zaczął jako „młodszy brat Jezusa” głosić równość ludzi, konieczność sprawiedliwego podziału dóbr. Do sekty zaczęli garnąć się chłopi i biedota miejska, co zaniepokoiło rząd pekiński. Aresztowanie paru członków sekty doprowadziło w 1851 do wybuchu powstania. Przywódcy powstania ogłosili utworzenie państwa Tai Ping (Wielka Szczęśliwość), wprowadzili oni purytańskie zasady moralne, wspólną własność majątkową, równy podział ziemi, równość kobiet i mężczyzn, mandarynów i chłopów itp. wprowadzając w społeczeństwie surową dyscyplinę i wojskową organizację. Znakiem Taipingów była żółta przepaska na głowie i długie włosy bez warkoczyka. Inne prawa zniosły klasy społeczne, wprowadziły równouprawnienie płci, zakazały opium, hazardu, tytoniu, alkoholu, poligamii, niewolnictwa i prostytucji. Zakazano również tradycyjnego krępowania stóp kobiet. Pomimo tych idei, rządy były brutalne i mało efektywne, ograniczając się głównie do dużych miast. Rząd cesarski był wobec tajpingów bezsilny. Państwo te przetrwało aż do 1864. Z początku mocarstwa obce obojętnie patrzyły na ruch tajpingów. Wielka Brytania nawiązała nawet z nimi stosunki handlowe, ale nie wiele się one opłacały bo tajpingowie nie chcieli kupować opium. Po wstępnych dość luźnych rozważaniach na temat możliwości natychmiastowej interwencji na rzecz rządu tsingowskiego Anglicy obrali, zgodnie z oceną sytuacji, politykę „poczekania i zobaczenia” oraz ogłosili swoją neutralność wobec konfliktu. Po niepowodzeniach tajpingów, gdy ich zwycięstwo nie wydawało się takie pewne, polityka brytyjska poczęła się przesuwać na korzyść rządu tsingowskiego. Korzystając z kryzysowej sytuacji Chin, państwa zachodnie – Wielka Brytania, Francja i USA wysunęły pod adresem Chin żądania ekonomiczne, przede wszystkim otwarcia Chin dla nieograniczonego handlu. Żądania brytyjskie dotyczyły głównie narzucenia handlu brytyjskim opium. Rząd chiński odrzucił te żądania.
Druga wojna opiumowa 1856-1860

Pretekstem do wojny stała się sprawa statku "Arrow". Był to statek należący do Chińczyka, z chińską załogą, lecz pływał pod banderą brytyjską (zarejestrowany był w Hongkongu – kolonii brytyjskiej). W dniu 8 października 1856 statek został zatrzymany przez władze chińskie w Kantonie (Guangzhou) pod zarzutem przemytu opium i piractwa, a 12-osobowa załoga została aresztowana. Sprawa została następnie rozdmuchana propagandowo w Wielkiej Brytanii i posłużyła jako pretekst ekspedycji karnej. Rząd brytyjski rozpoczął w 1856 wojnę z Chinami, ostrzeliwując Kanton. Przyłączyła się do tej akcji także Francja (1857). Bombardowaniem Kantonu i atakiem na wybrzeża morza żółtego w pobliżu Pekinu zmuszono rząd cesarski do zawarcia w 1858 pokoju w Tientsinie. Traktat zawarty pomiędzy Anglią a Chinami dawał Wielkiej Brytanii prawo do posiadania stałej ambasady w Pekinie, zezwalał na swobodę poruszania się i działalność misyjną, zwalniał towary brytyjskie od cła wewnętrznego pod warunkiem dopłaty do ceł zwykłych 2,5% wartości towarów. Miasta Niuczuang, Tengczou, Tainan, Tanszui, Cz’unczou uznano za otwarte dla handlu zagranicznego i dla zagranicznych okrętów wojennych. Rząd cesarski zobowiązał się do otwarcia rzeki Jangcy dla handlu zagranicznego i cudzoziemskich okrętów wojennych oraz do przekształcenia trzech miast nad tą rzeką w otwarte porty. Brytyjscy urzędnicy konsularni uzyskali prawo kontaktowania się bez przeszkód z miejscowymi władzami. Potwierdzono również prawo sądownictwa konsularnego, miano też utworzyć mieszane angielsko chińskie sądy do rozpatrywania procesów między Anglikami a Chińczykami. Poza tym rząd zobowiązał się do wypłacenia Anglii 4 mln liangów jako kontrybucji wojennej. Francusko chiński układ w Tientsinie różnił się jedynie mniejszą kontrybucją. Jeżeli chodzi o legalizację handlu opium, to dokonano tego już mniej oficjalnie, w porozumieniu zawartym w Szanghaju w listopadzie 1858. Opium włączono do spisu towarów, których wwóz do Chin był zezwolony. Traktaty tientsiniskie zawarte z Chinami tsingowskimi stanowiły ważny etap na drodze uniezależniania kraju przez te właśnie mocarstwa i przekształcania cesarstwa Tsing w półkolonię.

Ale traktatów tientsińskich nie myślała dotrzymywać żadna ze stron. Rząd pekiński traktował obce mocarstwa jako barbarzyńców, w stosunku których żadna obietnica nie obowiązuje, te ostatnie zaś sądziły, że korzystając ze słabości przeciwnika można by osiągnąć o wiele więcej. Powodem wyprawy w 1959 było przegrodzenie przez Chińczyków ujścia rzeki Hai He zagrodą i wzmocnienie fortów twierdzy Dagu leżących nad jej ujściem. 20 czerwca 1859 Chińczycy odmówili przepuszczenia sojuszniczych okrętów do Tianjinu. Wobec tego, Brytyjczycy postanowili zaatakować forty z morza. 25 czerwca eskadra 10 kanonierek rozpoczęła ostrzeliwanie fortów, lecz okręty nie mogły sforsować zagród z bali i łańcuchów, a od skutecznego ognia chińskich baterii nadbrzeżnych zatonęły 3 kanonierki, dalsze odniosły uszkodzenia. Próba wysadzenia desantu załamała się i sojusznicy zmuszeni byli wycofać się ze stratami. W roku następnym doszło do dalszych działań wojennych, określanych też jako trzecia wojna opiumowa. W 1860 wojska francusko angielskie zdobyły Taku i Tiencin, rozbiły armię chińską na moście Palikliao, rozgrabiły i spaliły rezydencję cesarza i zajęły Pekin. Układy w Pekinie 1860 były potwierdzeniem układów tiencińskich, ale poza tym Chiny musiały zapłacić ogromną kontrybucję i zgodzić się wywóz prostych robotników do posiadłości brytyjskich, francuskich i amerykańskich. I znów można to podać jako przykład uczynienia z Chin kraju kolonialnego, dostarczającego łatwych zysków, a nawet niewolników. Rządy brytyjski i angielski niepokoiły się jednak o stan anarchii w Chinach, gdyż mogło to uniemożliwić eksploatację tego kraju. Zdecydowały zatem pomóc rządowi pekińskiemu w walce z powstaniem chłopskim, a zwłaszcza w walce z tajpingami. W latach 1862-64 rząd pekiński przy pomocy Anglików, Francuzów i Amerykanów złamał ostatecznie tajpingów. Zasadniczy cel Wlk Brytani i Francji został osiągnięty i nie istniały już żadne przeszkody do dalszej ekspansji wpływów i penetracji Chin przez mocarstwa obce.

Zwycięstwo nad tajpingami nie wzmocniło Chin wewnętrznie, nie zmienił się w tym kraju system rządów. Potrzebę reform zaczęła rozumieć tylko niewielka garstka ludzi z regentem, księciem Kungiem na czele, okazując jednak ogromną służalczość wobec europejczyków. Ogół ludności nienawidził jednak obcych, którzy przyjeżdżali do Chin bogacić się. Ta ogólna nienawiść otaczała także misjonarzy chrześcijańskich. Poza tym cudzoziemcy, a zwłaszcza Anglicy, eksploatowali bogactwo Chin, 5/6 eksportu chińskiego przechodziło w ich ręce , ich banki ciążyły nad życiem gospodarczym państwa chińskiego, ich opium niszczyło zdrowie milionów ludzi. Pod koniec lat 60 doszło znowu do narodowych wystąpień chińskich przeciwko cudzoziemcom, zwłaszcza przeciwko kupcom i misjonarzom francuskim w tientsinie. Punktem kulminacyjnym był niewątpliwie incydent tientsiński z 1870.

Mocarstwa obce a Chiny po wojnach opiumowych
Z punktu widzenia mocarstw obcych zasadniczą koniecznością wynikającą z sytuacji w Chinach po drugiej wojnie opiumowej i upadku państwa Tajpingów było osiągnięcie niezbędnego stopnia stabilizacji, który umożliwiłby pełne wykorzystanie wszystkich nowo nabytych przywilejów, wypływających z traktatów tientsińskich. Licząc na poparcie w walce z ludowymi ruchami wewnątrz kraju, rząd mandżurski kontynuował w latach 60-tych XIX w. politykę uległości i jednostronnych ustępstw wobec państw europejskich. Nierównoprawne traktaty podpisano z Prusami w 1861 a z Danią i Holandią w 1863, Hiszpanią 1864, Belgią 1865, Włochami 1866 i Austro-Węgrami w 1869. System nierównoprawnych traktatów, narzuconych siłą cesarstwu Tsingów, stworzył warunki do pogłębienia penetracji obcych mocarstw w Chinach oraz ich podziału na strefy wpływów. Wielka Brytania narzuciła Chinom tzw. konwencję Zhifu (1876), w wyniku której uzyskała dostęp do prowincji Yunnan oraz otwarcie dla obcych statków 4 portów morskich i 6 rzecznych. Wojna francusko-chińska w 1884-85 zakończyła się traktatem (konwencja Li – Fournier na podstawie tej umowy rząd tsingowski wyraził zgodę na wycofanie swych wojsk z Wietnamu, w zamian za nie zaatakowanie przez Francję Chin południowych) w Tianjinie i uznaniem przez Chiny protektoratu Francji nad Annamem. W 1885 Wielka Brytania dokonała aneksji Birmy, a 1890 terytorium Sikkimu. Dotkliwą klęskę poniosło cesarstwo Tsingów w wojnie z Japonią (1894-1895). pokój zawarty w Shimonoseki 17 kwietnia 1895 był bardzo ciężki dla Chin. zrzekły się zwierzchnictwa nad Koreą i uznały jej niezawisłość, odstąpiły Japonii Tajwan, Peskadory oraz Półwysep Liaotuński z Dalianem i Port Artur oraz wypłaciły wysoką kontrybucję. Traktaty nierównoprawne były narzucane Chinom przez światowe mocarstwa celem realizacji własnych interesów i naruszały zasadę suwerenności Chin. Poprzez traktaty państwa te uzyskiwały na terytorium Chin eksterytorialne, znajdujące się poza chińską jurysdykcją, koncesje i przywileje handlowe, a także zobowiązywały rząd chiński do wypłacania olbrzymich kontrybucji. Wojna japońsko-chińska zapoczątkowała faktyczny podział Chin na sfery wpływów obcych mocarstw i prawie nieograniczoną penetrację obcego kapitału w cesarstwie Qingów. W 1897 Niemcy zagarnęły port Jiaozhou na Półwyspie Szantuńskim. Rosja, współzawodnicząc z Japonią, rozszerzyła swe wpływy w Mandżurii i rozpoczęła budowę kolei mandżurskiej. Na mocy traktatu z 27 marca 1898 dokonano nowego podziału wpływów: port Dalian oraz twierdza Port Artur zostały oddane w dzierżawę Rosji na 25 lat, Wielka Brytania "wydzierżawiła" port Weihai w prowincji Shandong i Półwyspu Koulun (Jiulong). Stany Zjednoczone formalnie odcinały się od działań pozostałych mocarstw w Chinach. Jednak 1899 wystąpiły z polityką "otwartych drzwi", oznaczającą przyznanie im takich samych przywilejów, jakie uzyskały inne mocarstwa, a także prawa do swobodnego działania poza strefami wpływów tych mocarstw. Cesarstwo Tsingów zostało przekształcone w państwo półkolonialne. Cała ta sytuacja, przegrane wojny zrodziły w Chinach dość przygnębiające nastroje. Odzwierciedlały się one w różnych wystąpieniach, czy w zakładaniu organizacji.
Jednym z ważniejszych wydarzeń było zbrojne wystąpienie ludowe w północno-wschodnich Chinach w latach 1899-1901, skierowane przeciwko cudzoziemcom i dynastii Tsing. Inspiratorem powstania było tajne stowarzyszenie Yihequan (tzw. bokserzy, stąd nazwa). Mianem bokserów potocznie określa się członków tajnego stowarzyszenia o nazwie Pięść w imię sprawiedliwości i pokoju. Stosunek władz do ruchu bokserów nie daje się łatwo określić. Częściowo przejawiano wobec niego tolerancję, a z drugiej strony tępiono, zwłaszcza pod naciskiem zaniepokojonych przedstawicieli mocarstw. Nie przydało się to jednak na wiele, gdyż ruch rozrastał się i rozwijał, w 1899 coraz częstsze stały się napady na europejczyków, a w 1900 nastąpiła kulminacja – oddziały bokserów ruszyły na stolicę – Pekin. W Pekinie było oczywiście najwięcej Europejczyków i w obawie o ich losy mocarstwa kontynuowały nacisk na rząd chiński, aby położył kres ruchowi. Tymczasem bokserzy wkroczyli do Pekinu i oblegli dzielnicę europejską. Mocarstwa przygotowały wielką wyprawę interwencyjną. Wzięły w niej udział wojska 6 państw: Anglii, Niemiec, Francji, Japonii, Rosji i Stanów Zjednoczonych. Dołączyły się nawet Austro Węgry i Włochy. Chiny nie mogły pokonać zjednoczonych armii mocarstw, które jednak również musiały wyciągnąć wnioski z wydarzeń i zrozumieć, że o całkowitym przekształceniu Chin w kolonię nie może być mowy.
7 wrz 1901 zawarto tzw. Protokół końcowy. Jego sygnatariuszami obok ośmiu państw interweniujących były także Holandia, Hiszpania i Belgia; ze strony chińskiej podpisał go książę Yikuang. Zakazano importu do Chin broni i amunicji oraz zniszczono wiele twierdz i umocnień. Z kolei dzielnica poselska w Pekinie została powiększona dziesięciokrotnie, obwarowana i obsadzona 20-tysięcznym korpusem. Rząd chiński miał także wystawić pomniki zamordowanym dyplomatom i wysłać do odpowiednich państw misje ekspiacyjne, a także stracić dygnitarzy którzy poparli buntowników. W czasie powstania zamordowano około 240 cudzoziemców (głównie misjonarzy) i około 30 tysięcy chińskich chrześcijan.
Armia rosyjska w czasie interwencji zajęła Mandżurię, już się z niej nie wycofując. Chiny de facto stały się pół-kolonią zachodnich mocarstw.
Jednocześnie upokarzająca klęska poniesiona w powstaniu skłoniła rząd w Pekinie do rozpoczęcia w następnych latach reform, znanych pod nazwą nowej polityki.

Hania

zamieszczajcie swoje referaty!! Very Happy

KellyCMI

kamila

WOJNY BURSKIE

Podłoże konfliktów
W 1806 roku Kraj Przylądkowy zajęli Anglicy. Od początku brytyjskiego panowania dochodziło do wzajemnych zatargów. Brytyjczycy prowadzili dyskryminacyjną politykę, a gdy parlament brytyjski zniósł (1833) niewolnictwo w koloniach, Burowie się temu sprzeciwili, opuścili swoje dotychczasowe siedziby i rozpoczęli wędrówkę, tzw. wielki trek. W efekcie założyli Wolne Państwo Orania i Republikę Południowoafrykańską. Przez cały ten okres spotykali się z przeciwdziałaniem Angli. W tym czasie do władzy w Wielkiej Brytanii doszedł rząd Johna Russela, będący zwolennikiem idei Małej Anglii i efekcie w 1852 roku Wielka Brytania uznała niezależność Transwalu, a w dwa lata później Oranii.
W roku 1867 odkryto w rejonie rzeki Oranje bogate złoża diamentów, co doprowadziło do nowego konfliktu. W 1871 roku Anglicy zaanektowali diamentowy okręg Kimberley, a w 1877 roku ogłosili aneksję republik burskich, pod pretekstem niewypłacalności państwa. Burowie nie stawiali chwilowo oporu, bo byli zagrożeni przez Zulusów, później wierzyli, że dzięki zmianie rządu w Wielkiej Brytanii odzyskają niepodległość bez walki.

I WOJNA BURSKA (1880 – ’81)
Nowym premierem Wielkiej Brytanii został William Ewart Gladstone, obiecał Burą szeroki samorząd, ale odmówił anulowania aktu aneksji. W wyniku tego w połowie grudnia 1880 roku wybuchło powstanie. Do decydującego starcia doszło pod koniec lutego 1881 roku, zwycięstwo Burów pod Majuba Hill skłoniło rząd londyński do ustępstw. Po negocjacjach (3 sierpnia 1881) roku podpisano konwencję w Pretorii. Transwal znowu stawał się republiką, ale uznawał jednocześnie zwierzchnictwo korony brytyjskiej.
Nikt nie był zadowolony z tego układu. Burowie wbrew niemu wtrącali się w walki między plemionami tubylczymi na zachodnim i wschodnim pograniczu Transwalu. Tymczasem na mapie politycznej południowej Afryki pojawił się nowy partner. W 1884 roku Niemcy ogłosiły protektorat nad Afryką Południowo-Zachodnią. W tej sytuacji 27 lutego 1884 roku została podpisana konwencja londyńska. Na jej mocy przywracano Transwalowi nazwę Republika Południowoafrykańska. Wielka Brytania rezygnowała m. in. z kontroli nad stosunkami republiki z tubylcami, natomiast pozostawiła sobie prawo do aprobowania traktatów zawartych przez Transwal z innymi państwami - z wyjątkiem Oranii.

W latach osiemdziesiątych - konflikt brytyjsko-burski stał się elementem wielkiej polityki światowej. Do gry politycznej włączyły się nowe siły szczególnie, gdy odkryto w Transwalu największe na świecie złoża złota, co uratowało republikę od bankructwa.
Odkrycie kruszcu spowodowało masowy napływ wielu cudzoziemskich imigrantów, znęconych możliwością łatwego wzbogacenia się - uitlanderzy, w większości Brytyjczycy. Paulus Kruger, prezydent Transwalu, w obawie, aby napływ angielskich osadników nie doprowadził do starań Wielkiej Brytanii o podporządkowanie sobie jego kraju, usiłował przeciwdziałać masowej imigracji. Na początku lat dziewięćdziesiątych uitłanderzy stanowili już jednak poważną część ludności Transwalu i zaczęli domagać się praw politycznych.
Transwal poczuł się silniejszy. Zniknęły kłopoty finansowe, a złoto miało być poważną kartą przetargową w grze politycznej prowadzonej przez Krugera, którego głównym celem stało się uzyskanie dostępu do morza.
A od 1884 roku, kiedy Wielka Brytania anektowała Beczuanę , wyraźnym celem jej polityków stało się zdobycie kolonii w centralnej Afryce i otoczenie Transwalu brytyjskimi posiadłościami. Narzędziem tych planów miała być założona przez Cecila Rhodesa Brytyjska Kompania Południowej Afryki. Udało się opanować obszar, który nazywano Rodezją . Dzięki tym zdobyczom posiadłości brytyjskie otoczyły republiki burskie od południa, zachodu, północy i częściowo wschodu (Natal).
Jedynym nienależącym do Wielkiej Brytanii terytorium, z którym graniczył Transwal, był portugalski Mozambik. Tam też rząd Transwalu dzięki pomocy niemieckiego i holenderskiego kapitału zaczął budować linię kolejową do Lourenço Marques, jedynego portu w regionie nienależącego do imperium brytyjskiego. Od tej pory Transwal uniezależnił się w handlu międzynarodowym. Stawało się jasne, że republika, która pod względem wartości eksportu wyprzedziła już Kraj Przylądkowy, może zagrozić brytyjskiej dominacji. Wspierano opozycję przeciw prezydentowi Krugerowi. Po drugie, liczono na zliberalizowanie prawa obywatelskiego, przez co do parlamentu Transwalu weszliby przedstawiciele uitlanderów - głównie Brytyjczycy. Jednak w 1895 roku sytuacja uległa zmianie. Nastąpiło otwarcie linii kolejowej do Lourenco Marques umacniało pozycję polityczną Krugera, zwłaszcza że uzyskał również polityczne poparcie Niemiec.
Rhodes w 1895 roku nawiązał kontakt z organizacją uitlanderów - Transwalską Unią Narodową w celu przygotowania powstania przeciw władzom republiki. Miało ono zostać wsparte siłami Kompanii Południowoafrykańskiej pod dowództwem Leandera Starra Jamesona. Wiele wskazuje na to, że rząd imperialny wiedział o wszystkim i aprobował plany Rhodesa.
Z końcem 1895 roku w Beczuanie rozpoczął się tzw. „Rajd Jamesona”, który wyruszył w kierunku Transwalu. Jameson zdecydował się na ten krok pomimo wieści, że przygotowywane przez uitlanderów w Johannesburgu powstanie zostało odłożone. W efekcie walk Jameson poddał się pod warunkiem oszczędzenia życia.
Epizod ten zaognił stosunki w regionie. Burowie wierzyli, iż za całą akcją krył się Londyn. Utrudniało to zawarcie porozumienia. Chamberlain w 1896 roku twierdził, że wojna jest nieunikniona. Lecz Wielka Brytania nie mogła na razie sobie na nią pozwolić .
Rajd Jamesona spowodował zaostrzenie stosunków między Wielką Brytanią a Niemcami. Rząd niemiecki postanowił dać do zrozumienia Anglikom, że udziela Transwalowi pełnego poparcia. Znalazło to wyraz w depeszy Wilhelma II do Krugera z 3 stycznia 1896 roku. Cesarz niemiecki gratulował prezydentowi Transwalu w następujących słowach: „Winszuję Panu szczerze, że zdołał Pan wraz ze swoim narodem, bez uciekania się do pomocy zaprzyjaźnionych mocarstw, przywrócić pokój i obronić niezależność swojego kraju przed atakami z zewnątrz w walce przeciw uzbrojonym bandom, które jako mąciciele pokoju wdarły się do Pańskiego kraju" . Depesza ta wywołała w Londynie poruszenie. Odbierano ją jako mieszanie się Niemiec w sprawę regionu, który uważano za brytyjską strefę wpływów.
Wielka Brytania nie zrezygnowała z zamiaru rozwiązania problemu Transwalu. Była zdecydowana opanować całą Republikę Południowoafrykańską.

II WOJNA BURSKA (1899 – 1902)
Lata 1896-1899 biegły pod znakiem przygotowań do wojny. Sygnałem zmiany polityki brytyjskiej było powołanie na wysokiego komisarza do spraw Południowej Afryki Alfreda Milnera, zwolennika nieograniczonej ekspansji. Początkowo dążył do dyplomatycznej neutralizacji republiki, ale kiedy w 1898 roku Kruger odniósł w wyborach zwycięstwo, Milner doszedł do wniosku, że wojna jest nieunikniona. Chamberlain był podobnego zdania. Wielka Brytania dążyła do neutralizacji innych mocarstw, zwłaszcza Niemiec. W roku 1898 zawarła z Rzeszą konwencję w kwestii ewentualnego podziału portugalskich posiadłości w Afryce ( ustępstwom na wyspach Samoa ). Po neutralizacji Niemiec, zniszczeniu państwa Mahdiego i zakończeniu konfliktu o Faszodę (z Francją) Wielka Brytania miała rozwiązane ręce w kwestii Afryki Południowej.
Transwal - Od 1896 roku uruchomiono wielki program zbrojeń. Rok później zawarto wreszcie ściślejszy sojusz wojskowo-polityczny z Orania. Jednocześnie próbowano wynegocjować porozumienie. Władze Transwalu były skłonne do pewnych ustępstw w kwestii uitlanderów. Doszło nawet do spotkania Milnera z Krugerem w Bloemfontein wiosną 1899 roku, jednak nie osiągnięto porozumienia.
W październiku (1899) roku władze Transwalu żądały rokowań dwustronnych, a jako podstawę do negocjacji stawiał realizację następujących punktów:
• sprawy sporne miały być rozstrzygane przez sąd rozjemczy,
• oddziały brytyjskie stojące u granic Transwalu miały zostać wycofane,
• miano nie sprowadzać posiłków wojskowych „w okresie ustalonym przez dwa rządy,
• a brytyjskie oddziały znajdujące się w drodze do Afryki nie wylądują w żadnym porcie.
Wielka Brytania odrzuciła powyższe propozycje. Armia burska rozpoczęła działania ofensywne (1899). Do działań przeciw Brytyjczykom przystąpiły także siły zbrojne Oranii. Tak rozpoczęła się największa z wojen kolonialnych.
Pierwsze tygodnie wojny upłynęły pod znakiem ofensywnych działań Burów, m. in. dlatego, że dysponowali oni ponad dwukrotną przewagą nad wojskami brytyjskimi. Przebieg walk wykazał złe przygotowanie Anglii i determinację Burów, którzy w grudniu 1899 r. pokonali Anglików pod Kimberley i Ladysmith oraz wtargnęli na terytorium napastnika. Mimo stale rosnącej przewagi liczebnej oraz licznych błędów przeciwnika, Brytyjczykom nie udało się przeprowadzić skutecznej ofensywy .
Na przełomie listopada i grudnia wojska angielskie przystąpiły do ofensywy, powstrzymanej przez Burów w trzech bitwach tzw. czarnego tygodnia.
W wyniku tych zwycięstw głównodowodzący sił burskich Joubert i Cronje utwierdzili się w słuszności obranej taktyki. Uwierzyli, ze wystarczy czekać na brytyjskie ataki, aż Anglicy sami nadzieją się na burskie umocnienia i poproszą o negocjacje. Zdawano sobie sprawę z uzależnienia wojsk angielskich od linii kolejowych, a nie próbowano tego wykorzystać. Tymczasem wstrząs wywołany tymi porażkami spowodował zmianę na stanowisku głównodowodzącego sił brytyjskich w południowej Afryce. Został mianowany na to stanowisko feldmarszałek Frederick Roberts. Zaczęto odchodzić od tradycyjnego modelu bitwy trzyetapowej, zmieniono taktykę artylerii, zwiększano jej manewrowość (miała wspierać ataki piechoty w celu przeciągania bitwy). 24 stycznia 1900 roku doszło do bitwy pod Spion Kop, która stała się symbolem okrucieństwa i krwawego charakteru tej wojny.
Sytuacja militarna zmieniła się diametralnie. W połowie lutego 1900 roku Roberts rozpoczął wielką ofensywę. 18 lutego pod Paardebergiem zostały zatrzymane oddziały burskie dowodzone przez Cronjego. Była to przełomowa bitwa tej fazy wojny. Nie dość, że siły burskie zostały uszczuplone o niemal dziesięć procent, co w sytuacji republik było stratą nie do odrobienia, to w dodatku całkowicie podupadł w nich duch walki. Dalsza ofensywa przebiegała bez większego oporu. W końcu ogłoszono aneksję Oranii i Transwalu. Gdy pod koniec września wojska brytyjskie dotarły do granicy z Mozambikiem, Roberts uznał koniec wojny i w listopadzie opuścił południową Afrykę (następcą Kitchener). Również Kruger wyjechał do Europy w poszukiwaniu wsparcia u mocarstw europejskich.
Tymczasem okazało się, że wojna jeszcze się nie skończyła. Mimo iż pod bronią pozostało zaledwie około piętnastu tysięcy Burów, walka toczyła się dalej. Rozpoczęła się partyzancka faza wojny, w której po stronie Burów szczególnie wsławił się Chrystian Rudolf de Wet, dowódca oddziałów w Oranii i mistrz wojny manewrowej. Z jego inicjatywy oddziały burskie wtargnęły do Kraju Przylądkowego, docierając w swoich rajdach daleko w głąb tej kolonii, gdzie spotykały się z przychylnym przyjęciem Afrykanerów .
Nowy system walki, polegający na dużej ruchliwości i samodzielności oddziałów burskich, czynił Brytyjczyków bezradnymi. Aby zdławić opór Burów tworzono obozy koncentracyjne, prowadzono akcję palenia farm, które były ostoją dla oddziałów partyzanckich, teren obu republik poprzegradzano drutami kolczastymi strzeżonymi przez całe systemy blokhauzów .
Pierwsze obozy koncentracyjne, co ciekawe, powstawały z myślą o ochronie rodzin tych Burów, którzy podpisali deklaracją lojalności. Jednak szybko w obozach zaczęły się pojawiać kobiety i dzieci ze zniszczonych przez Brytyjczyków farm. Tak więc teoretycznie istniały dwie kategorie internowanych. Poprzez internowanie chciano osiągnąć dwa cele: doprowadzić do „oczyszczenia” z ludności cywilnej jak największych połaci obu republik, oraz miano nadzieję, że uwięzienie rodzin walczących Burów skłoni ich do złożenia broni. Wysoka śmiertelność w obozach budziła rozgoryczenie wśród Burów.
Jeszcze w 1901 Brytyjczycy ciągle nie mogli uporać się z Burami. Początek 1902 roku przyniósł jednak załamanie woli walki znacznej części kadry dowódczej oraz szeregowych żołnierzy burskich. Narastało poczucie bezsensowności oporu, zwłaszcza że iż inne mocarstwa nie wystąpią przeciw Wielkiej Brytanii. A zmęczone społeczeństwa angielskiego i elit wojną oraz pogarszająca się sytuacja międzynarodowa skłoniły rząd brytyjski do rezygnacji z idei bezwarunkowej kapitulacji Burów. W tej sytuacji 31 maja 1902 roku, na mocy porozumienia z Vereeniginu wojna się zakończyła.
Przez długi czas Burowie wierzyli, że do wojny włączą się inne mocarstwa europejskie, zwłaszcza Niemcy. Rzeczywiście, wojna wywołała ostre reakcje we Francji i Rosji. Jednak dyplomacji brytyjskiej udało się nie dopuścić do utworzenia, w związku z wojną burską, koalicji antyangielskiej. Niemcy, najgłośniej przed wojną broniące samodzielności Transwalu, zostały skutecznie zneutralizowane ustępstwami na wyspach Samoa.
Burowie, którzy przegrali wojnę, wygrali pokój. Bardzo szybko, dzięki angielskim odszkodowaniom, odbudowano farmy i gospodarkę. Po zmianie w 1906 roku rządu w Londynie na liberalny, Transwal (w grudniu 1906) i Orania (w czerwcu 1907 roku) stały się samorządnymi koloniami, gdzie zdobyli władzę burscy przywódcy. W 1910 roku, w wyniku zjednoczenia czterech kolonii (Kraju Przylądkowego, Natalu, Oranii i Transwlu), powstał Związek Południowej Afryki o statusie dominium. Jego pierwszym premierem został bohater wojny burskiej Louis Botha. Ale w 1913 roku parlament południowoafrykański uchwalił ustawę zabraniającą ludności rodzimej nabywania gospodarstw rolnych po za wyznaczonymi jej rezerwatami. W rękach białych przybyszów znalazło się 90% wszystkich gruntów uprawnych w kraju.

Inanna

Skrócony referat: Anglia wiktoriańska jako czołowe mocarstwo światowe.

1. Przyczyny potęgi angielskiej w czasie panowania Wiktorii:
Drogę do imperialnej potęgo rozpoczęła Anglia po wojnach napoleońskich. Stały udział w koalicjach antynapoleońskich oraz zadanie decydującego ciosu w bitwie pod Waterloo podniosło wysoko pozycję Anglii na arenie międzynarodowej, a pod względem rozwoju floty wysunęła się na pierwsze miejsce na świecie. Dodatkowo postanowienia kongresu wiedeńskiego umocniły jej status: nie tylko uzyskała kluczowe tereny pozwalające panować jej na morzach m.in. Gibraltar, Cejlon, Mauritius, Korfu, Kraj Przylądkowy, ale przede wszystkim wyeliminowała floty wszystkich konkurentów. Taka sytuacja określiła sposób postępowania Wielkiej Brytanii w polityce międzynarodowej.
2. Główne cele:
- utrzymanie swojej przewagi oraz zapewnienie bezpieczeństwa swoich interesów poprzez utrzymanie w Europie równowagi sił, przez co rozumiano:
- niedopuszczenie do odzyskania przez Francję dawnego znaczenia,
- dążenie do utrzymania równowagi między Prusami a Austrią
- przeciwdziałanie polityce Rosji w Europie i Azji
3. Polityka europejska
Pomimo, iż Anglia nie chciała aby na kontynencie wyrosło silna mocarstwo, to wspierała Austrię widząc w niej przeciwwagę zarówno dla Francji jak i Rosji. Z kolei samej Austrii na drodze do potęgi stały ambitne Prusy.
• Ingerencja w mariaż królowej Hiszpanii:
Poszukiwano odpowiedniego małżonka dla Izabeli II, czternastoletniej władczyni Hiszpanii. Anglia nie godziła się na żadnego z Burbonów francuskich, gdyż godziło to w postanowienia pokoju z 1713 w Utrechcie, obawiając się sprzymierzenia Francji i Hiszpanii przeciwko niej. Francja z góry wykluczała propozycje Pamerstona, czyli koligacje z domem Sachsen-Koburg-Gotha , a także jakiegokolwiek Habsburga. Ostatecznie wybór padł na kandydata nie związanego z żadnym z krajów - księcia Kadyksu.
• Stanowisko wobec rewolucji 1848 roku
W styczniu 1848 wybuchło powstanie na Sycylii, w lutym manifestacje w Paryżu stały się początkiem rewolucji, powstania wybuchły na Węgrzech, w Czechach i w Niemczech. Wenecja, Lombardia, Parma i Modena opowiedziały się za unią z królestwem Sardynii. Wiosna Ludów wstrząsnęła kontynentalnymi monarchiami. Palmerston ingerował w sprawy włoskie i patrzył na te wydarzenia z zadowoleniem, uważając, że Austria powinna się wycofać z Włoch oraz zza Alp i skierować swoją uwagę na wschód, czyli Bałkany i stać się przeciwwagą dla Rosji. Takie postępowanie spotkałoby się z całkowitym błogosławieństwem Anglii, dlatego o ile sympatyzowano z ruchami we Włoszech, o tyle nie wyrażano oficjalnego poparcia dla powstania na Węgrzech. Tę sytuację dobrze ilustrują słowa Palmerstona do króla Belgii: „na północ od Alp życzymy Austrii jak najwięcej sukcesów i powodzenia”. Tymczasem wbrew projektom snutym przez Pamerstona, car Mikołaj, stojący na straży legitymizmu, zaproponował pomoc w tłumieniu powstania na Węgrzech, a Austria przyjęła ją z wdzięcznością. Co więcej udało jej się odzyskać Wenecję. Taki obrót spraw został przyjęty z radością przez królową, która odmiennie od Pamerstona postrzegała interes królestwa.
• Polityka względem Turcji:
Anglia żywotnie zainteresowana zabezpieczeniem strefy wpływów na Bliskim Wschodzie ze względu na prowadzący tam szlak do Indii. W 1838 zawarła porozumienie handlowe z Turcją, na mocy którego ograniczono do min. cła przywozowe na towary angielskie oraz pozwalano anglikom na handel wewnętrzny w Turcji. Tymczasem silne wpływy rosyjskie coraz bardziej zagrażały dynamicznie rozwijającemu się szlaku handlowemu ze Wschodem. Co więcej wojna turecko-egipska z lat 1839-1840 wykazała ogromną słabość polityczną Turcji, toteż każde państwo starało się uzależnić Turcję od siebie i nie dopuścić tam wpływów innych państw. Sukcesem angielskiej dyplomacji stała się konferencja w 1841 roku w Londynie, na której znaleźli się przedstawiciele Rosji, Austrii, Prus, Francji i Turcji. Postanowiono, że Bosfor i Dardanele zostaną na zawsze zamknięte dla wszystkich statków wojennych, co miało częściowo ograniczyć ekspansję rosyjską w tym rejonie, utwierdzając polityczną i gospodarczą hegemonie Anglii w tym rejonie. Jednak ciągle ścierające się wpływy doprowadziły do wybuchu wojny krymskiej. Pretekstem stał się konflikt o opiekę nad miejscami świętymi toczony przez kościół katolicki i prawosławny . Pomimo, że budowa floty przez Francję budziła niepokój Anglików, to jednak zdecydowali się wspólnie z nią wystąpić przeciwko Rosji. Brytyjska opinia publiczna popierała dążenia do wojny nie tylko ze względów interesów imperium, ale przede wszystkim z racji kulturowej - pogardy i wrogiego nastawienia do rządów autokratycznych , obcych ich liberalizmowi. Despotyzm cara, zniszczenie Polski Kongresowej, niepodległości Węgier oraz niewolnicze podejście do chłopów pozbawionych wszelkich praw, sprawiały, że walka toczyła się nie tylko o honor imperium brytyjskiego, ale przede wszystkim stawała się zmaganiem cywilizacji z barbarzyństwem. Perspektywa Rosji stojącej okrakiem od północy do południa była groźbą dla wolności i niepodległości innych państw. Propaganda kreowała taki obraz: Rosja to tyran, wróg wolności i swobód w Europie, prześladowca Polski, chce zniewolić Turka, więc trzeba pospieszyć z pomocą. Lokalny konflikt turecko-rosyjski stał się wojną mocarstw europejskich – pierwsza od czasów Napoleona. Austria mimo pokładanych w niej nadziei nie wystąpiła przeciw Rosji na lądzie, blokowana przez Prusy. Zachowała jednak przyjazną dla Anglii neutralność, zawodząc tym samym oczekiwania Rosjan, którzy po roku 1849 był przekonani, że dostana pomoc militarną. Wojna okazała się całkowitą klęską działań rosyjskich, w efekcie w 1856 podpisano w Paryżu kongres pokojowy – zarządzający demilitaryzację basenu morza Czarnego. Najważniejszy dla Anglii stał się fakt, że Rosja sporo utraciła zarówno w strefie wpływów, jak i imperialnego prestiżu.
• Po wojnie krymskiej wróciła sprawa niepodległości Włoch.
Pomimo życzliwego nastawienia do ruchów narodowościowych, Anglia tym razem zachowała neutralność, dlatego że dla jej interesów nie było to potrzebne ani konieczne – mocna Austria to przeciwwaga dla Rosji, Francji, a w razie konieczności i Turcji. Cały czas jednak pilnie śledziła rozwój wypadków w wojnie austriacko – francuskiej o zjednoczenie Włoch. Gdy tylko pojawiło się zagrożenie utworzenia federacji Włoch pod przewodnictwem papieża (obaj cesarze zawarli porozumienie ), Palmerston mający swojego przedstawiciela we Włoszech przy dworze Wiktora Emanuela w postaci Hudsona w Turynie – kazał mu zaangażować się w działalność Cavoura i innych patriotów. Cel ambicjonalny - niedopuszczenie do ewentualnego zagrożenia rządami papieża i stabilizacja wzajemnego układu sił wydawał się osiągnięty.
• Stopniowo Anglia skupiała się na powiększaniu własnych stref wpływów i coraz mniej mieszała się do konfliktów europejskich, uważając, że równowaga sił jest zapewniona.
1861 –zadeklarowała neutralność wobec wojny domowej w USA, zabraniając poddanym brytyjskim służby w siłach wojskowych Pn i Pd.
Również w Europie Palmerston prowadził politykę izolacjonizmu – nie zareagował na agresję Austrii i Prus na Danię, oraz odebranie im Szlezwiku-Holsztyna (1864), argumentując, że nie zagraża to jej niepodległości. Odrzuciła propozycję wspólnej reakcji z Francją na zaistniałe wydarzenia.
Równie obojętna reakcja Anglii na wojnę prusko –austriacką, i prusko-francuską dobitnie świadczyły o wycofaniu się z polityki Europejskiej.
4 Polityka wobec kolonii
• Zasada Beniamina Kidda: naród brytyjski jest powołany do rządzenia światem, jako reprezentujący najwyższą rasę, talent organizacyjny, racjonalnie zaprojektowany system państwowy, poczucie odpowiedzialności. Dlatego rasy niższe powinny udostępniać bogactwa lepszym, bowiem dzięki rozwojowi ras wyższych skorzystają i niższe – jednym słowem świat powinien ulegać szczytnej idei europeizacji, by być lepszym, piękniejszym a ludzie szczęśliwszymi. Korzyści jakie wynoszą kolonie z kontaktu z Anglią to chrześcijaństwo, cywilizacja i handel, dlatego misją Wielkiej Brytanii, w jej mniemaniu, stało się rozpowszechnianie kultury i cywilizacji na świecie.
• Strategia kolonialna:
Wielka Brytania dzieliła swoje kolonie na dwie kategorie. Jedną stanowiły tzw. „kolonie białe”, które cieszyły się pewnymi przywilejami samorządowymi, oraz kolonie „dzikie”, w których nie ingerowała w zastany system prawa, chyba, że uznała, iż część przepisów jest barbarzyńska lub utrudnia handel i eksplorację. Postępowanie takie miało na celu osiągnąć maksimum korzyści przy minimalnych nakładach własnych, by jak najszybciej włączyć nowe tereny do sieci połączeń kupieckich. W niektórych krajach takich jak Indie, Brytyjczycy zastali rozwiniętą formę organizacji społecznej, co pozwalało im budować kolonialną służbę cywilna opartą na miejscowych zasobach ludzkich. Podobne postępowanie miało miejsce w tzw. Czarnej Afryce – gdzie szukano oparcia wśród miejscowych – arystokracji plemiennej. Dlatego urzędnikami administracji stawali się synowie kacyków plemiennych. W Afryce większość koloni podlegała władzom bezpośrednio w Londynie.
Mimo tych działań Anglia zmagała się z buntami oraz wojnami jakie musiała toczyć w celu rozprzestrzeniania wpływów.

• Przyczyny ekspansji kolonialnej w XIX wieku:
Przyczyny tak wielkiego natężenia ekspansji kolonialnej są ściśle związane z rozwojem kapitalizmu. Wymienić możemy cztery podstawowe przyczyny tego zjawiska :
1) Źródła surowców - Rozwój przemysłu , produkcja nowych, nieznanych dawniej wytworów pracy i wynalazczości ludzkiej zwiększyły zapotrzebowanie na surowce poprzednio nie używane. Nieskrępowane wyzyskanie źródeł surowców możliwe było wtedy tylko, gdy znajdowały się one we własnych koloniach czy protektoratach.
2) Rynki zbytu –Era wiktoriańska to również, a może przede wszystkim, okres niezwykle bujnego rozwoju przemysłu, który – zwłaszcza przemysł ciężki- nie napotykał na rynkach światowych większej konkurencji i mógł dyktować swoje warunki. Ponadto wzrost produkcji przemysłowej oraz ograniczona chłonnością rynku wewnętrznego wymagało znalezienia nowych terenów, gdzie można by lokować nadwyżki produkcyjne. To pozwalało na dalszy rozwój przedsiębiorstw. Do koloni często wywożone były towary najgorsze, często z brakami, nie nadające się do sprzedaży lub przestarzałe.
3) Miejsca wywozu i lokowania kapitału – państwa chętnie lokowały swój kapitał w państwach zacofanych gospodarczo, gdzie była tania siła robocza, gdzie znajdowały się duże bogactwa naturalne.
4) Bazy wojskowe – niektóre tereny nie przedstawiały dużego znaczenia gospodarczego ale poprzez swoją lokację stanowiły świetne tereny militarne. Pozwalały one kontrolować szlaki handlowe oraz posiadały wielkie znaczenie strategiczne.

Podsumowanie:
Dzięki ekspansji kolonialnej i rozszerzeniu handlu, nastąpiła koncentracja kapitału, prowadząca do tworzeni większych firm, opartych na organizacji spółek i towarzystw akcyjnych. Funt szterling stał się międzynarodowym standardem systemu wymiany, a Londyn był najważniejszym ośrodkiem finansowym i handlowym. W latach 1847-1880 czterokrotnie wzrosła angielska żegluga morska, a w połowie XIX wieku ponad połowę światowego tonażu stanowiły statki brytyjskie

Alatar

Krupiński Krystian
IV rok, grupa archiwalna

Rewolucja Meiji w Japonii

Celem niniejszego referatu jest przedstawienie procesu przeobrażeń polityczno-społeczno- gospodarczych Japonii w drugiej połowie XIX wieku, przede wszystkim w latach 1867-1889. W tym okresie cesarstwo japońskie z zacofanego, przeżywającego poważny kryzys wewnętrzny kraju weszło na drogę rozwoju, konstytucjonalizmu, kapitalizmu i ostatecznie ekspansji.
Od VII wieku n. e. formalnie najwyższą władzę w Japonii pełni cesarz (tennō), jednak z czasem utracił on realną władzę, którą od około 1192 roku sprawuje shōgun – początkowo mianowany tylko na czas działań wojennych dowódca wojskowy. Stanowisko to stało się dożywotnim i dziedzicznym, a system rządów wojskowych nazwano shōgunatem, po japońsku bakufu (dosłownie: rządy spod namiotu). Oparciem dla ich władzy byli samurajowie, najemni wojownicy.
Starania ku zjednoczeniu kraju dokończył w 1600 roku Tokugawa Ieyasu, który w 1603 roku przyjął tytuł shōguna i obrał sobie za siedzibę Edo (okres Edo, 1603-1868), podczas gdy cesarz, nadal stojący na szczycie struktury państwowej rezydował w Kioto. Oficjalnie bakufu stanowiło część centralnego rządu cywilnego, a shōgun otrzymywał od tennō inwestyturę z zadaniem utrzymania porządku publicznego. Ród Tokugawa sprawował rządy silnej ręki. W celu ułatwienia kontroli nad sytuacją wewnętrzną w państwie, by pozbawić opozycję wsparcia z zewnątrz oraz by uniemożliwić ingerencję obcych czynników politycznych, jak i ideowych chrześcijaństwo zostało zakazane), od 1639 roku rygorystycznie zaczęto przestrzegać izolacji Japonii, czemu sprzyjał jej insularny charakter. Ograniczony dostęp do Japonii mieli tylko Holendrzy na wyspie Deshimie i Chińczycy w porcie Nagasaki. Obok centralnego ośrodka władzy z shōgunem na czele istniały też autonomiczne księstwa (han)1, należące do panów feudalnych daimyō, którym nie w smak był reżim bakufu.
Od XVIII wieku, zwłaszcza u jego schyłku, zaczęły się pojawiać oznaki kryzysu. Główną przyczyną było rygorystyczne przestrzeganie podziału społecznego, coraz mniej wydolnego systemu feudalnego oraz polityki izolacji państwa. Japończycy poza dworem cesarskim z arystokracją dworską, mnichami i tzw. nieczystymi podzieleni byli na cztery główne warstwy-stany: samurajów, chłopów, rzemieślników i artystów oraz kupców. Ci ostatni, choć najzamożniejsi i jako jedni z nielicznych, bogacący się pomimo ogólnego kryzysu, stali w hierarchii najniżej, podejmowali więc próby podniesienia swojego statusu i uzyskania wpływu na władzę. Izolacja wysp ograniczyła rozwój handlu, system cechowy był w upadku, a jednocześnie poczęły się wytwarzać nowe siły i formy produkcyjne – powstały pierwsze manufaktury. Skostniały porządek stanowił hamulec dla naturalnego rozwoju społeczeństwa. Samurajowie, wobec braku wojen stracili źródło utrzymania, a jednocześnie obowiązywał ich zakaz podejmowania innej pracy zarobkowej. Pauperyzacja i nieurodzaje ryżu ( np. klęska głodu w latach 1833-37) popychały chłopów do coraz częstszych buntów. Liczba ludności osiągnęła apogeum (25-27 mln2) i wobec niewydolności zacofanego rolnictwa miały miejsce wcale nie rzadkie przypadki dzieciobójstwa. Postępowała migracja ludności ze wsi do miast, co próbowano, choć nieskutecznie, zahamować wydając surowe nakazy powrotu chłopów do wsi, coraz więcej Japończyków zaczęło zajmować się handlem lub rzemiosłem (nawet zubożali samurajowie). Władza próbowała podejmować reformy, choć ich celem było raczej uśmierzenie nastrojów, utrzymanie status quo, aniżeli rzeczywiste zreformowanie przeżywającego się ustroju. Przykładem są reformy Mizuno Tadakuniego w erze Tempō, podejmowane z pozycji siły w myśl zachowawczych zasad konfucjańskich.
Izolacjonizm japoński nie odpowiadał interesom Europejczyków i Amerykanów, którzy w Japonii widzieliby chętnie punkt oparcia dla realizowania rabunkowej polityki w Chinach, a później również także rynek zbytu i źródło taniej siły roboczej. Pierwsze próby przełamania izolacji Japończyków, podjęte u schyłku XVIII wieku przez Rosjan i później przez Anglików, zakończyły się niepowodzeniem. Skutek odniosła dopiero, podjęta w 1854 roku, próba zastraszenia Japończyków przez oficjalnego przedstawiciela Stanów Zjednoczonych, komandora Matthew Calbraith Perry'ego, który, dowodząc 9 okrętami parowymi, zażądał podjęcia przez przedstawicieli shōguna rozmów, a w razie odmowy zagroził użyciem siły. Efektem tego był podpisany w Kanagawie 31 marca 1854 roku traktat o pokoju i przyjaźni, gdzie zagwarantowano amerykańskim statkom dostęp do portów Shimoda i Hakodate, USA przyznano klauzulę najwyższego uprzywilejowania i prawo do konsulatu w Shimodzie. Moment ten przyjmuje się jako początek wychodzenia Japonii z izolacji. Wyłom dokonany przez Perry'ego wykorzystały następnie państwa europejskie, zawierając z Japonią podobne, nierównoprawne traktaty: Wielka Brytania, Rosja ( 7 lutego 1855 – Rosjanom przyznano dostęp do trzech portów, rozgraniczono stan posiadania Kuryli), Holandia. W 1858 roku udostępniono Amerykanom kolejne porty i miasta oraz przyznano przywileje, m.in. prawo eksterytorialności, które stanowiło, że odpowiadali oni tylko przed sądem konsularnym i nie podlegali jurysdykcji japońskiej. Shōgun zawarł podobne umowy z Wielką Brytanią, Rosją, Holandią, Francją, Portugalią i Prusami. W kwestii celnej korzystne były jedynie dla cudzoziemców. Napływ tanich obcych towarów był hamulcem dla rodzimej, wiejskiej produkcji chałupniczej i rzemiosła. Wzmogło się niezadowolenie z podpisanych przez shōguna traktatów i ogólnie z jego rządów.
Miejsce Tokugawów w Edo chciały zająć inne klany samurajskie. Choć zgadzały się one na ogół w potrzebie ufortyfikowania wybrzeża i uzbrojenia się po europejsku, różnice były w kwestii walki z cudzoziemcami. Klan Chōshū był zwolennikiem bezwzględnego kursu w tej mierze, czego obawiał się cesarz Kōmei. W związku z tym zaczął on popierać klan Satsuma. Wspomniane hany toczyły od tej pory ze sobą walki. W 1860 roku rozpoczęły się ataki na cudzoziemców. Dwa lata później, we wrześniu, świta pana z Satsumy zabiła Anglika, w 1863 roku angielskie okręty ostrzelały stolicę hanu Satsuma, a samurajowie z Chōshū bezskutecznie zaatakowali okręty cudzoziemców. Poczęto uświadamiać sobie przewagę potężnych obcych, którym nie oparły się nawet Chiny, o czym w Japonii wiedziano. Stopniowo ruch antycudzoziemski osłabł, waśnie między klanami odeszły na dalszy plan wobec konsolidującej je opozycji do shōguna Keiki Yoshinobu.
Ratunku upatrywano w przywróceniu realnej władzy cesarzowi, cieszącemu się dużym autorytetem, co wynikało z tradycji oraz religii. Władca był bogiem i najwyższym kapłanem specyficznie japońskiej religii shintō, zakładającej, że cesarze są potomkami Bogini Słońca-Amaterasu, która przez osobę monarchy zapewnia krajowi pomyślność. 13 lutego 1867 roku syn zmarłego w 1866 roku cesarza Kōmei, 16-letni Mutsuhito zostaje następnym cesarzem. Na czele ruchu procesarskiego z ośrodkiem z Kioto stanęli młodzi samuraje z klanów: Satsuma, Chōshū, Tosa i Hizen. Zwolennicy bakufu zostali pokonani i wyparci na północ. Ostatni, piętnasty shōgun z rodu Tokugawa 22 listopada pod naciskiem samurajów rezygnuje ze stanowiska. 3 stycznia 1868 roku poprzez zniesienie urzędu shōguna i innych najważniejszych stanowisk wojskowych ma miejsce restauracja władzy cesarskiej. Poplecznicy Yoshinobu 28 stycznia nieudanym atakiem na Kioto rozpoczęli trwającą do lipca 1869 roku wojnę domową-boshin. Wojska cesarskie odniosły sukces a były shōgun pozbawiony został dóbr i władzy.
Oficjalna intronizacja Mutsuhito (imię książęce) nastąpiła 14 października 1868 roku. Ogłoszono wtedy erę Meiji (Oświeconych Rządów) i przyjęto zasadę „jedno panowanie, jedna era” - cesarze panują dożywotnio przez okres jednej ery, której nazwa staje się imieniem pośmiertnym władcy. Samurajowie przystępują do uzupełnienia wykształcenia młodego monarchy i przystosowania jego cesarskiego wizerunku do wymogów nowych czasów. W sierpniu 1868 roku Edo przemianowano na Tokio, zostaje oficjalną stolicą Japonii, gdzie od 12 mają 1869 roku rezyduje cesarz i dwór.
Faktyczną władzę w kraju przejęli najaktywniejsi ludzie działający w kierunku restauracji władzy cesarskiej (a bezpośrednio w celu obalenia bakufu i zdobycia decydującego wpływu na młodego Mutsuhito), przedstawiciele średniej warstwy samurajów z Satsuma, Chōshū, Tosa i Hizen – tzw. oligarchia Meiji. Byli to dobrzy wojownicy lecz słabo doświadczeni administratorzy. Pomimo tego jednak, wykazali się mądrością dobrze identyfikując potrzeby państwa (i swoje własne), postawili sobie bowiem za cel centralizację władzy wokół cesarza, obalenie feudalizmu i przeprowadzenie reform modernizacyjnych. Zmiany zachodziły bardzo szybko, a sprzyjała temu determinacja reformatorów i spuścizna po rządach Tokugawów – zjednoczony kraj oraz wysoki poziom edukacji. Większość samurajów popierała reformy, część z nich została nawet urzędnikami pobierającymi pensje, daimyōwie natomiast w dużej części nie byli silnie związani z ziemią.
W kwietniu 1868 roku ogłoszono „Przysięgę cesarską w pięciu artykułach”. Były to ogólne i wieloznaczne zasady rządzenia, zawierające obietnicę zwoływania obradujących nad problemami państwa zgromadzeń, mających na względzie opinię publiczną i udział całego społeczeństwa w tworzeniu nowego państwa, obietnicę sprawiedliwości i praworządności, powszechnego dostępu do wiedzy oraz likwidacji zacofania. W czerwcu opracowano „Księgę struktury władzy”, według której Wielka Rada Stanu stawała się ponownie, tak jak na początku VIII wieku, centralnym organem rządowym, sprawującym kontrolę nad instytucjami ustawodawczymi, wykonawczymi i sądowniczymi. Struktura ta ewoluowała w nowoczesny system gabinetowy funkcjonujący od 1885 roku, stale z nadrzędną pozycją cesarza (władzą polityczną i religijną). 22 grudnia pierwszym premierem został Itō Hirobumi3.
Na drodze do centralizacji trzeba było zmienić strukturę administracyjną kraju i podporządkować ją rządowi, także ze względu na złą sytuację finansową kraju bowiem od 1868 roku rząd dysponował tylko niewielkimi dochodami z przybytków religijnych i ziem skonfiskowanych Tokugawom, a został obciążony wynagrodzeniami i długami samurajów. Nadal istniało 276 autonomicznych księstw feudalnych, które nie zasilały skarbu. W marcu 1869 roku rozpoczęto akcję zwrotu rejestrów hanów państwu, a proces podporządkowywania kraju i likwidacji feudalizmu zakończono we wrześniu 1871 roku, zniesieniem hanów i ustanowieniem na wzór francuski prefektur. Daimyōwie w większości nie protestowali, zadowalając się stałymi pensjami i stanowiskami.
Następnym krokiem do wzmocnienia Japonii było stworzenie ogólnonarodowej, nowoczesnej armii z poboru, która podlegać miałaby cesarzowi, w przeciwieństwie do dotychczasowych oddziałów samurajów będących na usługach panów. Twórcami japońskiej armii byli Yamagata Aritomo4 i Katsura Tarō, którzy po studiach za granicą, uznali za najbardziej odpowiedni dla Japonii jest model pruski. 10 stycznia 1873 roku wprowadzono pobór powszechny, obowiązujący wszystkich mężczyzn od 17 do 40 roku życia, pod warunkiem, że byli zdrowi i mieli minimum 160 cm wzrostu. Służba wojskowa trwała trzy lata5. Powołano oddzielne ministerstwa wojsk lądowych i marynarki, a w 1878-79 sprawy administracyjne rozdzielono od strategii i taktyki, powołując odrębne sztaby podległe cesarzowi. Zakładano szkoły wojskowe.
W celu wykształcenia świadomości i jedności narodowej, koniecznej dla reformowania kraju oraz ochrony tożsamości i kultury japońskiej, wykorzystywano autorytet cesarza, odwołania do tradycji i shintō. W 1868 roku ogłoszono jedność władzy i religii. Próbowano doprowadzić do uznania shintōizmu za religię państwową, bezskutecznie próbowano wyplenić z niej wpływy buddyjskie.
Proces unowocześnienia i uprzemysłowienia kraju wspierali Japończycy studiujący za granicą bądź zaproszeni cudzoziemscy eksperci. By zasilić skarb państwa niezbędna była reforma systemu finansowego. W czerwcu 1871 roku wprowadzono nową jednostkę pieniężną – jen, który próbowano upowszechnić. 11 czerwca 1873 roku zaczął funkcjonować, oparty na amerykańskim, system bankowy dający bankom państwowym prawo emisji banknotów. Pod koniec lat 70. XIX wieku gospodarka japońska cierpiała z powodu wysokiej inflacji wynikłej z nadmiernej emisji pieniądza przez banki państwowe, głównie na wypłaty wynagrodzeń dla byłych samurajów i na ekspedycję zbrojną 1877 roku, przeciwko zbuntowanym wojownikom z dawnej Satsumy. W 1882 roku system bankowy zmieniono, utworzono centralny Bank Japonii z wyłącznym prawem emisji pieniądza. Z problemem inflacji poradził sobie minister finansów Matsukata Masayoshi poprzez realizowaną w latach 1881-86 politykę deflacyjną. Doprowadziło to nawet do likwidacji deficytu w handlu zagranicznym Dynamiczny rozwój japońskiej gospodarki koordynowało i wspierało, powstałe w 1870 roku Ministerstwo Przemysłu. Inwestowano w przemysł ciężki, wydobywczy, stoczniowy a z czasem i zbrojeniowy, prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych na ogół pozytywnie na nie wpływała. Najbardziej rozwinął się przemysł włókienniczy – jedwabniczy i bawełniany. Szeroko wykorzystując importowane technologie zachodnie, Japonia na przełomie XIX i XIX wieku stała się największym światowym dostawcą surowego jedwabiu6. Od 1872 roku rozwija się transport kolejowy, państwowy i prywatny.
W lipcu 1873 roku wprowadzono reformę podatku gruntowego, którego podstawą szacunkową była wartość ziemi a nie zbiorów, a podatnikiem jest jej właściciel/użytkownik a nie wieś. Zaowocowało to pogorszeniem się sytuacji chłopów, gł. drobnych dzierżawców, nawet pomimo zmniejszenia podatku z 3 do 2,5 %7. W efekcie wystąpiła emigracja zarobkowa (głównie do USA). Rolnictwo modernizowało się wolniej. W 1869 roku utworzono Urząd ds. Rozwoju z zadaniem rozwoju wyspy Hokkaido. Inwestowano w duże gospodarstwa rolne. Zakładano szkoły rolnicze, w tym pierwszą w Japonii wyższą szkołę rolniczą założył Amerykanin Horacy Capron. Grunty stały się własnością chłopów, którzy ją uprawiali, a w 1873 roku zezwolono na wolny nią obrót.
W marcu 1872 roku wprowadzono nowy podział społeczny zmieniając dotychczasowe cztery klasy na trzy: arystokrację (dawni panowie feudalni i arystokracja dworska), szlachtę (dawni samurajowie i urzędnicy shōgunatu) oraz stanowiący ponad 93% z ówczesnych 35 mln mieszkańców8 – gmin (chłopi, mieszczanie i cała reszta), któremu przyznano prawo używania nazwisk, zawierania małżeństw ze szlachtą i arystokracją, wyboru dowolnego miejsca zamieszkania oraz zawodu. Do gminu włączono dotychczasowych tzw. nieczystych.
Reformy te dotknęły przede wszystkim samurajów, którzy nie mogli się pogodzić z utratą pozycji klasy uprzywilejowanej, zwłaszcza z wprowadzonym w marcu 1876 roku zakazem pokazywania się publicznie z mieczem. Wojownicy występowali zbrojnie, nie chcieli służyć w armii razem z chłopami, którzy nie musieli już padać przed nimi na twarz i mogli jeździć konno. Samurajom dokuczała też pogarszająca się ich sytuacja finansowa, byli negatywnie nastawieni do nowej oligarchii karierowiczów i modernizatorów.
W rządzie dominować zaczęli przedstawiciele klanów Satsuma i Chōshū, odsuwając polityków z innych hanów, przede wszystkim Tosy i Hizen. W 1873 roku (sierpień-październik) doszło do pierwszego rozłamu w rządzie, czego bezpośrednią przyczyną był konflikt wokół interwencji zbrojnej w Korei, której nieformalne podporządkowanie Chinom, zamykało ten kraj na kontakty zagraniczne poza Państwo Środka. Ten stan Japonia chciała przerwać. Wobec niepowodzeń kilkukrotnie wysyłanych poselstw Koreę chciano ukarać uderzając zbrojnie. Większość oligarchii była przeciwna, twierdząc, że Japonia jest jeszcze za słaba. Zwolennicy działań militarnych (Saigō Takamori, Etō Shimpei i Itagaki Taisuke) wystąpili z rządu. Wkrótce doszło do kilku antyrządowych wystąpień, krwawo tłumionych przez armię cesarską. Ostatnim dużym zrywem była tzw. wojna na południowym zachodzie, podczas której 40 tysięcy samurajów pod dowództwem Saigō Takamoriego walczyło od lutego do września 1877 roku przeciwko 60-tysięcznej armii rządowej z poboru. Zginęli prawie wszyscy buntownicy a Saigō popełnił rytualne seppuku. Samurajowie zaprzestali odtąd walki zbrojnej, skupiając się na walce z monopolem oligarchii na władzę, o demokratyzację życia politycznego. Na czele ruchu na rzecz swobód i praw obywatelskich stanął Itagaki Taisuke, mając na celu wprowadzenie konstytucji i utworzenie parlamentu
Zaczęto zakładać pierwsze stowarzyszenia polityczne, np. w 1874 roku powstała Publiczna Partia Patriotyczna Itagakiego, która dała początek działaniom na rzecz parlamentaryzmu, a w 1881 roku dała ona początek pierwszej japońskiej partii – Partii Liberalnej Itagakiego, która domagała się wprowadzenia liberalnej konstytucji, rozszerzenia praw obywateli oraz obrony interesów japońskiej prowincji. W 1882 powstała Konstytucyjna Partia Reform, mniej radykalna niż Partia Liberalna, ale mająca wsparcie ośrodków miejskich i przemysłowych. Rząd przyspieszył prace nad ustawą zasadniczą. W 1882 roku na czele licznej grupy rządowej Itō Hirobumi udał się do Europy by poznać różne systemy konstytucyjne, a z poznanymi tam Niemcami, po powrocie do Japonii pracował w powstałym w 1884 roku biurze do spraw konstytucji. Jednak opozycja antyrządowa nie chciała dłużej czekać. Jej wystąpienia krwawo stłumiono, a prace na konstytucją kontynuowano.
„Konstytucję Wielkiego Cesarstwa Japonii”, tzw. Konstytucję Meiji promulgowano 11 lutego 1889 roku, a weszła w życie rok później. To pierwsza konstytucja Japonii, a jej podstawą była konstytucja Prus. Ustawa zasadnicza mówiła, że cesarz: miał najwyższą, suwerenną władzę, którą musiał sprawować zgodnie z konstytucją, miał prawo inicjatywy ustawodawczej, sankcjonował ustawy przyjęte przez parlament, decydował o ich promulgowaniu i wprowadzeniu w życie, zwoływał i rozwiązywał parlament, a gdy ten nie obradował, cesarz mógł w szczególnych wypadkach wydać reskrypt z mocą ustawy, który musiał być zatwierdzony podczas najbliższej sesji. Każde prawo i ustawa wymagały zgody całego Zgromadzenia Narodowego czyli izby wyższej – Izby Arystokracji (przedstawiciele rodziny cesarskiej, arystokracji, osoby szczególnie zasłużone dla kraju – wszyscy wyznaczeni przez władcę) oraz izby niższej – Izby Reprezentantów, teoretycznie wybieranej przez naród bowiem prawo wyborcze mieli mężczyźni po ukończeniu 25 roku życia, osiągający wysoki cenzus majątkowy. Ministrowie byli indywidualnie odpowiedzialni przed cesarzem i obowiązkiem kontrasygnaty brali odpowiedzialność za decyzje władzy. W konstytucji nie wspominano o gabinecie i premierze co zostawiono raczej decyzji oligarchii. Ponadto monarcha mianował i odwoływał ministrów, wyższych urzędników cywilnych i wojskowych, miał prawo ułaskawienia lub zmniejszenia wymiaru kary, decydował o organizacji administracji i wojska, w którym był naczelnym dowódcą. Władzę sądowniczą w imieniu cesarza wykonywały sądy, Tajna Rada stała się organem doradczym władcy. Choć władcy przyznano teoretycznie najwyższą i suwerenną władzę to o polityce kraju w praktyce decydowali nadal przedstawiciele oligarchii i doradcy. Cesarscy poddani mieli wolność swobodnego osiedlania się, wolność słowa, zgromadzeń, prawo petycji do cesarza, wolność wyznania – wszystko to w zakresie nienaruszającym kompetencji władzy – obowiązywały ich służba wojskowa i płacenie podatków. Japonia stała się monarchią konstytucyjną
Pierwsze próby renegocjacji niekorzystnych traktatów miały miejsce już w grudniu 1871 roku, ale misja Iwakury Tomomiego do Europy i USA zakończyły się bez powodzenia. Sukcesem natomiast było podpisanie we wrześniu 1871 roku pierwszego równoprawnego traktatu Japonii z Chinami – oba państwa otworzyły dla siebie porty i uznały wzajemnie zasadę eksterytorialności. Sprawa Korei pozostała nierozwiązana, a niezadowolenie zwolenników wyprawy zbrojnej spróbowano uspokoić zwycięską interwencją zbrojną w 1874 roku na Tajwanie (Formozie), która podkreślała zwierzchnictwo Japonii nad wyspami Riukiu, inkorporowanymi ostatecznie w kwietniu 1879 roku. W 1876 roku przyłączono wyspy Ogasawara.
20 września 1875 roku zastosowano wobec Korei manewr, wykorzystany przez cudzoziemskie „misje” do Japonii sprzed nastania Oświeconych Rządów - demonstrację militarną. Tzw. incydent Kanghwado skłonił Koreańczyków do podpisania 26 lutego 1876 roku nierównoprawnego układu o przyjaźni, przyznającego Japonii m.in. prawo eksterytorialności. Koreę uznano za państwo niezależne, co stało się przyczyną konfliktu chińsko-japońskiego. W połowie lat 80-tych XIX wieku z powodu walki o władzę na dworze w Seulu powstały dwa obozy: projapoński i prochiński. Doszło do zamieszek, co Japonia i Chiny uznały za pretekst do interwencji zbrojnej tych państw. Żadna ze stron nie uzyskała przewagi i obie obawiały się otwartego konfliktu. Skutkiem tego 18 kwietnia 1885 roku podpisano dotyczące Korei porozumienie w Tianjinie, gdzie oba państwa zobowiązały się do wycofania stamtąd swoich wojsk i doradców wojskowych. Na 9 lat konflikt został oddalony.
7 mają 1875 roku renegocjowano układ przyjaźni z Rosją – Japonia zrzekła się pretensji do Sachalinu w zamian za resztę wysp kurylskich. Pozostałe traktaty renegocjowano na zasadach równoprawnych dopiero w latach 90-tych XIX wieku, np. z Wielką Brytanią w lipcu 1894 roku.
Modernizację wszystkich dziedzin życia na wzór zachodni nazwano westernizacją. Potrzebna była temu oświata. W 1871 roku powstało Ministerstwo Edukacji, które rozpoczęło prace nad upowszechnieniem szkolnictwa. Rosła liczba szkół na różnych poziomach. W 1879 roku wprowadzono obowiązek szkolny. Stopniowo wydłużano czas trwania obowiązkowej nauki. Wprowadzono idee polityczne i społeczne z Zachodu, wysyłano młodych Japończyków na stypendia zagraniczne. W kwietniu 1877 roku powołano Uniwersytet Tokijski (od 1886 roku – Uniwersytet Cesarski, po 1897 roku – Tokijski Uniwersytet Cesarski).
W 1869 roku zaczęła działać poczta i telegraf. Pojawiły się ogólnokrajowe gazety i czasopisma. 1 stycznia 1873 roku wprowadzono kalendarz gregoriański i cofnięto w lutym wszystkie zarządzenia antycudzoziemskie, w tym zakaz wyznawania chrześcijaństwa. Na ulicach zainstalowano lampy naftowe, potem gazowe, a od 1888 roku elektryczne. W 1890 roku pojawiły się rowery, a na początku XX w. samochody. Przejmowano zachodnie obyczaje, ubiory, przedmioty codziennego użytku, kulinaria. Powstawały stowarzyszenia intelektualne prowadzące dyskusję na temat westernizacji, od której poczęto odchodzić pod koniec lat 80. XIX wieku. Postulowano powrót do tradycyjnych form, treści, wartości i idei japońskich, w tym do konfucjanizmu.
Japończycy bardzo rozsądnie modernizowali swój kraj i swoje obyczaje. Ich pragmatyczny synkretyzm, wcale niesprzeczny z ideą unowocześnienia państwa i narodu, zaowocował przeszczepieniem na japoński grunt tylko niezbędnych i najlepszych w założeniu rozwiązań ustrojowych, społecznych, gospodarczych i obyczajowych. Pozwoliło to na zachowanie japońskiej tradycji, kultury i historii, składowych późniejszej tożsamości narodowej, ale i nacjonalizmu.
Na rewolucję Meiji złożyło się kilka przyczyn, przede wszystkim przeżywanie się ancien regime'u, którego reformy (np. w okresie Tempo) miały na celu przede wszystkim zachowanie status quo, izolacjonizm i system feudalny, który hamował proces rozwoju społecznego i gospodarczego Japonii, natomiast broniący swojej uprzywilejowanej politycznie pozycji bakufu Tokugawa przeciwdziałał ewolucji ustroju. Nacisk ekspansywnych mocarstw i ich zaawansowana cywilizacja, przede wszystkim pod względem technicznym, wymusiły stopniowe otwarcie się Japonii, jednak zasady tego otwarcia przysporzyły shogunatowi kolejnych wrogów do i tak już licznej rzeszy przeciwników. Główna opozycja skupiła się wokół stanowiącego ostoję tradycji i porządku cesarza, tym bardziej, że młody wiek władcy pozwalał przypuszczać, że nietrudno będzie zyskać na niego wpływ. Konieczne reformy polityczne, społeczne i gospodarcze, przeprowadzane w imponującym tempie, pozwoliły Japonii stać się u schyłki XIX wieku lokalnym rozgrywającym. Cesarz Mutsuhito (Meiji) zmarł 30 lipca 1912 roku co stanowi koniec epoki Meiji.

Bibliografia:
Chwalba Andrzej, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008,
Kizwalter Tomasz, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2007,
Łuczko Mirosław, Itō Hirobumi i Yamagata Aritomo. Czołowi politycy Japonii okresu Meiji (1868-1912), Warszawa 2006,
Pałasz-Rutkowska Ewa, Starecka Katarzyna, Japonia, Warszawa 2004.

Krzychu · Gość

Krzysztof Sikora
Grupa archiwalna

Temat: Rozpad Imperium Ottomańskiego.

Tematem mojej pracy jest zagadnienia rozpadu państwa na poły azjatyckiego, na poły zaś europejskiego, czyli imperium osmańskiego. To niegdyś potężne państwo, uważane przez wieki za mocarstwo, z którym każdy musiał się liczyć w wieku XIX straciło swoje dawne znaczenie. Jak każde wielonarodowe mocarstwo, także i Turcja musiała się liczyć z problemami, jakie przynosiło władanie na tak rozległym terenie zamieszkałym przez liczne grupy etniczne i narodowości. Dobrze tą rzeczywistość oddaje zdanie, które charakteryzowało państwo osmańskie w drugiej połowie XIX wieku: „[…] dynastię miało turecką, armię przeważnie albańską, duchowieństwo w znacznej mierze arabskie, handel grecki, ormiański i żydowski, dyplomację ormiańską i grecką, kulturę (w warstwach oświeconych) perską i francuską”. Zanim przedstawię bieg wydarzeń, który doprowadziły w drugiej połowie XIX wieku do rozpadu Imperium Ottomańskiego pokrótce nakreślę sytuację w Turcji, która miała miejsce przed omawianym okresem.

Turcja przed wybuchem wojny krymskiej
Już od połowy wieku XVIII Turcja zaczęła słabnąć, jej istnieniu zagrażała Rosja , zainteresowana przejęciem dziedzictwa Osmanów. Państwu zagrażali od środka nietureccy i niemuzułmańscy mieszkańcy, którzy przejawiali tendencję autonomiczne. W odpowiedzi na ten stan rzeczy imperium postawiło na politykę izolacjonizmu, co jedynie pogłębiło problemy. Władza sułtana była coraz słabsza, przewagę osiągali tureccy oligarchowie, formacje janczarskie, wyżsi urzędnicy. Różnice pomiędzy Wielka Portą, a mocarstwami Europy ujawniały się nie tylko w kwestii uzbrojenia, lecz w wielu innych dziedzinach życia. Kryzys państwa pogłębiał się dodatkowo z racji na kryzys państwa rolniczego, system feudalny stał się niewydolny wpływając bezpośrednio na stan kraju.
Cześć oficerów i urzędników odbierających wykształcenie na zachodzie Europy była zaniepokojona stanem państwa. Obawy te rozumiał sułtan Selim III. Wprowadził on tak zwany Nowy Ład, który polegał na unowocześnianiu administracji i armii. Działania władcy budziły niepokój wśród konserwatystów, alimów i janczarów. Wyniku tego w 1807 roku doszło do zamachu stanu i odsunięcia go od władzy oraz anulowania jego reform.
Następcą sułtana Selima został Mahmud II, który jak wierzono powróci do polityki izolacji. Przegrane wojny z Rosją, utrata Besarabii (1812 rok), a także zwierzchnictwa nad gospodarstwami rumuńskimi wymusiły na nowym władcy kontynuacje reform państwa i armii. Reakcja była identyczna, jak wcześniej, swoje niezadowolenie z poczynań sułtana okazali janczarzy. Mahmud II postanowił wymordować 10 tys. Janczarów oraz rozwiązać ich formację, gdyż zbyt często decydowała o polityce państwa. Dzięki odsunięci zagrożenia ze strony formacji wojskowych, sułtan mógł podjąć dzieło reform: powołał nowoczesny rząd składający się ministrów, modernizacja ustroju sadownictwa i prawa (wprowadzenie elementów europejskiego prawa świeckiego), ustanowił nowe uczelnie(medyczna i techniczna). Jego zasługi na polu zmian w strukturze państwa zaowocowały nadaniem mu określenia Piotra Wielkiego Orientu.
Politykę ukierunkowaną na Europę kontynuował od 1829 roku sułtan Abdülmecid I, który w tym samym roku ogłosił dokument nazywany świętym dekretem ukazującym kierunki dalszego rozwoju imperium. Od tego momentu rozpoczęła się przebudowa państwa zwana tanizmatem (reorganizacja). Zmiany w państwie miały dotyczyć m. in.: równouprawnienie wyznań i ich wiernych ( islam dalej był jednak uprzywilejowana religią), swobody w podróżowaniu dla kupców z Rosji i Zachodu, wprowadzenie kodeksu handlowego i prawa karnego, reforma armii (oparta na rekrucie), powołanie Rady Państwa.
Działania imperium mające na celu zniwelowanie różnic wobec mocarstw Europy szło w dobrym kierunku, aczkolwiek wiele reform było anulowanych po śmierci ich pomysłodawców przez koła konserwatystów opierających się zmianom w państwie. Również zacofana gospodarka i jej niska dochodowość nie sprzyjały szybkiemu rozwojowi. Kraje Europy zachodniej także nie sprzyjały poważnym reformom imperium, gdyż mogło by to wpłynąć niekorzystnie na ich ekspansję gospodarczą w tym regionie. Przejawiała się ona w pierwszej połowie wieku XIX podpisywaniem z Turcja traktatów, które uprzywilejowały towary zagraniczne. Tym samym państwo osmańskie stawało się coraz bardziej uzależnione od wpływów Europy.

Imperium Ottomańskie po wojnie krymskiej i jego sytuacja wewnętrzna
Przyczyn, które doprowadziły do wybuchu wojny krymskiej można podać kilka: walka o wpływy na Bałkanach, „sprawa uchodźców” (z rewolucji węgierskiej), spór o opiekę miejsc świętych. W efekcie doprowadziły one do konfliktu pomiędzy Turcją i Rosją, a włączyły się do niego również Anglia, Francja i Sardynia, które były zaniepokojone rosnącymi wpływami państwa carów. Wojna mająca na celu ukazanie słabości Rosji zakończyła się pomyślnie dla Zachodu, a także dla Turcji, która w tej wojnie odniosła wiele porażek w starciach z armią rosyjską. 30 lutego 1856 roku w Paryżu zawarto traktat pokojowy, który uznawał imperium osmańskie za mocarstwo europejskie, zaś całość jego terytorium miała być zabezpieczona przez kraje europejskie. Ponadto zatwierdzono, że Morze Czarne otwarte będzie jedynie dla okrętów handlowych (nie dla wojennych), do Tureckiej Dobrudży przyłączono rejon delty Dunaju, a do podległej Osmanom Mołdawii południową Besarabię, Mołdawia, Wołoszczyzna i Serbia otrzymały szeroką autonomię (preludium do niezależności), a państwa europejskie zaaprobowały reformy mające na celu zapewnienie równości wszystkim poddanym sułtana. Traktat paryski po raz pierwszy od wielu lat powstrzymał nieustanne cesje ziem tureckich, wzmocnił role Turcji, jako równoprawnego państwa wobec Zachodu. Sukces jakim był traktat przypisywali sobie działacze tanizmatu widzącym w nim emanację wprowadzanych przez nich zmian.
Korzystna sytuacja zagraniczna pozwoliła na kontynuację reform, wymuszanych również przez państwa Zachodu. Na bazie tych działań zlikwidowano podatek – haracz, a zastąpiono go podatkiem na wojsko, który płaciła ludność niemuzułmańska (utrzymano tym samym pewną nierówność). 18 lutego1956 roku sułtan wydał pismo monarsze ( hatt-i humayun), które zapewniało równość w prawach dla muzułmanów i niemuzułmanów, gwarantował bezpieczeństwo osobiste, mienia i czci, przewidywał również ustanowienie regularnego budżetu i banków, budowę dróg. Tymi zmianami miano sobie pozyskać sympatię mocarstw europejskich, które chętniej mogłyby lokować swój kapitał w Turcji.
Dzieło reform zapoczątkowanych po wojnie krymskiej było nadal kontynuowane za panowania brata sułtana Abdülmecida, Abdülaziza, ale przede wszystkim za wezyratu jednego z wielkich reformatorów, Alego Paszy. W roku 1858 opracowano nowy kodek karny i postępowania handlowego, a także wydano nowe prawo agrarne. Wprowadzone zmiany w prawie rolnym przyznawało fundacjom religijnym oraz państwu większą część ziem, które mogła być następnie oddana w dzierżawę, przy czym dzierżawcy nie mogli sprzedawać, czy tez odstępować posiadanej ziemi. Stan ten zmieniono rozporządzeniem z 1876 roku, który rozszerzał kategorie mogące dziedziczyć te posiadłości ( nabywać je mogli także cudzoziemcy). Wprowadzenie tego typu prawa miało zapewnić podniesienie poziomu rolnictwa, wzrost produkcji rolnej, a także przyciągnąć do Turcji osadników europejskich. Pomimo wprowadzonych zmian nadal utrzymywały się dawne systemy podatkowe, oparte na dzierżawieniu zbioru podatków i dziesięcin.
Kolejna dziedziną życia, w której doszło do zmian, jest prawo. Zmiany na tym tle polegały na kodyfikacji prawa o raz jego laicyzacji, jednak nie wszędzie dało się tu uzyskać, gdyż w kodeksie prawa rodzinnego nadal istniały przepisy szariatu. W 1858 roku przeprowadzono kodyfikację prawa karnego, rozszerzając poprzednie przepisy z roku 1840. W sprawach handlowych i karnych poczynając od 1840 roku zaczęto wprowadzać sądy świeckie, które już w 1856 roku rozpatrywały większość spraw cywilnych. W 1860 roku odebrano z rąk duchowieństwa instytucję sądów handlowych. W latach siedemdziesiątych XIX wiek wyodrębniono Radę Państwa (Sura-i Devlet) oraz Radę Zarządzeń Sądowych (Divan-i Ahkâm-i Adliye). W 864 roku podzielono całe państwo na wilajety, dzielące się na liva, te zaś na kaza, a te z kolei na nahiye, wzorując się na francuskim systemie podziału państwa . Zmiany mające na celu liberalizację reżimu politycznego polegały na powoływaniu rad przybocznych przy gubernatorach, które miały kontrolować jego prace. W 1869 roku wprowadzono jednolity kodeks cywilny i zobowiązań.
Rząd sułtański, by zapewnić rozwój gospodarczy Turcji w 1861 roku zniósł reglamentację towarów przez cechy, co zapewniło swobodny rozwój rzemiosła. Władze chcąc ściągnąć zagraniczny kapitał, tym samym zachęcając do inwestycji. Osiągnięto to między innymi dzięki wprowadzeniu regulaminu koncesji górniczych wzorowanym na francuskim, a uzależnionym od decyzji sułtana. Zadaniem regulaminu była ochrona przed spekulacjami koncesjonariuszy. Podjęto również działania na polu budowy sieci kolei i szos, które umożliwiały rozszerzenie transportu m. in. w celach handlowych; dla przykładu można podać budowę linii kolejowej łączącej Europę ze Stambułem ( Belgrad – Salonik – Stambuł). Wprowadzenie tak wielu reform nie mogło się odbyć bez współpracy gubernatorów prowincji. Na przywołanie zasługuje zarządca wilajetu dunajskiego (Bułgaria) Midhat Pasza, który starał się przyciągać ludność miejscową do współdziałania w budowie dróg publicznych, do udziału w ciałach doradczych. Midhat Pasza popierał rozwój handlu, rzemiosła tworzył kasy rolnicze. Pomimo swojego zaangażowania ruch narodowy bułgarski odrzucił reformy Midhata Paszy, który został przeniesiony w roku 1869 na stanowisko zarządcy wilajetu Mezopotamii (Irak).
Reformy w imperium osmańskim dotknęły również dziedziny oświaty. Rozszerzono sieć szkół tak podstawowych, jak i średnich. W 1857 roku Komitet do Spraw Oświaty przekształcono w Ministerstwo Oświaty. Od 1858 roku zaczęły także powstawać żeńskie szkoły typu rüştiye oraz wiele szkół specjalistycznych, jak choćby szkoła kształcąca pracowników dla urzędów prowincjonalnych ( Mukteb-i Mülkiye), czy też szkoła leśna. W 1868 roku Ostrawa została w Galata Saray szkoła średnia o europejskim programie kształcenia z językami nauczania, francuskim i tureckim. W 1869 roku wydana została ustawa regulująca zagadnienia oświaty i szkolnictwa, określając m. in. Podział szkół na podstawowe, średnie i wyższe oraz całego szkolnictwa na państwowe i prywatne. Z racji na brak nauczycieli utworzono w 1875 roku instytut Pedagogiczny, a wcześniej jeszcze żeńską szkołę nauczycielek. Powstawały kolejne szkoły specjalne: cywilna szkoła medycyny, szkoła łączności i komunikacji. Zwieńczeniem reform oświatowych było powołanie do życia uniwersytetu ( 20 luty 1870 rok) pod nazwą Darülfünun-i Osmani . Liczne reformy państwa dały bodziec do rozwoju literatury, kładącej nacisk na odrodzenie języka tureckiego, a także rozbudzając zainteresowanie historią narodowości tureckiej. Dążenie w poszukiwaniu własnej kultury tureckiej i budowaniu tożsamości narodowej osiągnięte zostało dzięki wpływom ruchów narodowych w Europie.
Pomimo wprowadzanych reform w wielu płaszczyznach nie udało się zmienić despotycznego, feudalnego ustroju imperium osmańskiego. Obcy kapitał inwestując w Turcji widział w niej jedynie kolejny teren eksploatacji. Przeprowadzenie reform wymagało od rządu zaciągania pożyczek i wypuszczania na rynek banknotów tracących na wartości. Również wprowadzone zmiany w szkolnictwie nie doprowadziły do wykształcenia ludzi zdolnych obsługiwać wciąż rozrastająca się biurokrację. Nie uporano się z korupcją, a nadużycia były na porządku dziennym. Reformy gospodarcze nie naruszały struktury kraju, co niewątpliwe utrudniało rozwój Turcji. Położenie państwa pogarszały walki narodowościowe, których nie można było uśmierzyć dzięki ustępstwom. Nadal odczuwana była dyskryminacja na tle religii czy rasy, przejawiająca się w niemożności uzyskania wyższych urzędów.
W latach sześćdziesiątych XIX wieku sytuację wewnętrzną Turcji komplikowały ruchy odśrodkowe. Jednym z jej ośrodków był Liban. Po wycofaniu wojsk egipskich z tego terenu, władze sułtańskie wróciły do polityki podsycania antagonizmów między libańskimi Druzami, a maronitami (chrześcijanie). Po dokonaniu masakry na chrześcijanach, państwa europejskie skorzystały z interwencji w sprawy wewnętrzne imperium osmańskiego. Interwencja przyniosła nadanie odrębnego statutu i autonomii Libanowi, na czele którego stać miał gubernator będący chrześcijaninem . Wojska tureckie miały zakaz przebywania na terenie Libanu, które został zwolniony z płacenia daniny Stambułowi. Kolejne niepokoje wybuchały również na terenie Bałkanów., powstawali Serbowie i Czarnogórcy, Mołdawia i Wołoszczyzna połączyły się w 1859 roku pod wspólnym księciem jako Zjednoczone Księstwo (od roku 1866 Rumunia). W 1866 roku doszło na Krecie do powstania ludności greckiej, co zaowocowało nadaniem wyspie samorządu przez władze tureckie. Dużo trudności sprawiła Turcji kampania o Jemen, który w efekcie został okupowany. Te przykłady świadczą o ważkim problemie, jaki dotykał imperium osmańskie, a co w przyszłości przynieść miało kolejne spięcia i konflikty.
Niekorzystna sytuacja wewnętrzna, jak i umiarkowane reformy doprowadziły do powstania radykalnej opozycji, głoszącej, że faktyczne zmiany można osiągnąć wprowadzając restrykcyjne reformy. Taki był początek ruchu młodoosmanów (Yeni Osmanlilar). Ruch ten był odpowiedzią na demokratyczne i liberalne ruchy europejskie z połowy XIX wieku. Młodoosmani głosili hasła liberalne i postępowe, kładąc duży nacisk na potrzebę wprowadzenia konstytucji. Ruch opierał się na warstwie inteligencji, urzędników i oficerów(organizatorzy: Ibrahim Sinawi – poeta, były wezyr Mustafa Fazie). Ich liczba była dośc niewielka, nie posiadali społecznego poparcia, nie mieli własnych koncepcji co do realizacji swoich zamierzeń (poparcie zagranicy vs. przewrót pałacowy). Próba oddziaływania na społeczeństwo było wydawanie czasopisma „Muhbir” („Informator”) redagowanego przez Zimę Paszę. Po wykryciu spisku na życie sułtana, znaczna liczba działaczy zbiegła za granicę, kontaktując się tam z kołami demokratycznymi innych narodowości . W Paryżu na emigracji sformułowano zasady ruchu i akt organizacyjny – Chancellerie de la Jeune Turquie, 30 sierpnia 1867 roku. Z powracającymi z emigracji działaczami nawiązał stosunki, wspomniany wcześniej, Midhat Pasza. Cele jakie sobie postawiono to: wprowadzenie reform liberalnych, zmiana rządów z autokratycznych na demokratyczne, walka przeciw wpływom Rosji na wschodzie.
W wyniku zaistniałych wydarzeń na Bałkanach, które pogrążyły Turcję w kryzysie, młodoosmani postanowili rozpocząć działania. Zorganizowali wielką demonstrację w Stambule 22 maja 1876 roku. Sułtan widząc nastroje panujące w społeczeństwie zdymisjonował rząd i Nawego miejsce powołał nowy gabinet, w którym znalazł się Midhat Pasza. Gdy dowiedziano się, ze sułtan chce przywrócić poprzedni stan rzeczy, za zgoda wielkiego muftego 30 maja 1876 roku złożono go z tronu, a nowym władca obwołano bratanka Abdülaziza, Murada V. Władca okazywał jednak oznaki choroby umysłowej, pogłębiającej się po uzyskaniu tronu. W efekcie 31 sierpnia 1876 roku i on został pozbawiony tronu, na który powołano jego młodszego brata Abdülhamida II, z którym młodoosmani wiązali duże nadzieje. Na swojego wezyra powołał Midhata Paszę. Nie chcąc dać powodu do interwencji państw zachodnich, 23 grudnia 1876 roku ogłosił konstytucję ( Teşkilat-i Esasiye Kanunu), zwaną „konstytucją midhatowską” . Postanowienia konstytucji: zwołanie parlamentu składającego się z izby deputowanych i senatu (ograniczony zakres działania), sułtan zachowywał duże uprawnienia, mógł rozprawiać się z opozycją, prawa narodowościowe pominięte. Jej ograniczony charakter wypływał z kompromisu młodoosmanów z kołami nacjonalistycznymi. 19 marca 1877 roku zebrał się pierwszy turecki parlament: 115 członków – 69 muzułmanów, 46 niemuzułmanów, wyznaczeni przez ciała doradcze przy gubernatorach. Głosy krytyki pod adresem rządu, mimo, że umiarkowane doprowadziły do rozwiązania parlamentu przez sułtana 28 czerwca, kolejny parlament w ogniu krytyki rządu również został rozwiązany. Przy czym nie zwoływano go przez kolejne 30 lat, w czym objawiła się despotyzm sułtana. Midhata Paszę odwołano z funkcji wezyra z powodu udziału w zabójstwie Abdülaziza i zesłano do Hidżazu, konstytucję zaś zawieszono. Wszystko to działo się w momencie zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej.
Rosja Aleksandra II nie godziła się postanowieniami traktatu paryskiego, domagała się ponad to swobody dla słowian bałkańskich oraz przyłączenia Krety do Grecji (1870 rok). W 1875 roku doszło do wybuchu w Bośni i Hercegowinie powstanie chłopskie przeciw wielki posiadaczom ziemskim. Równocześnie wybuchło powstanie w Bułgarii, w konflikt wmieszały się Rosja, Austro – Węgry oraz mocarstwa zachodnie. Do walczących w BiH dołączyli Serbowie i Czarnogórcy rozpoczynając wojnę z Turcją czerwiec 1876 roku. Po porażkach Serbia zwróciła się do państw europejskich o pomoc, Rosja wysłała ultimatum o zawieszeniu broni przez imperium osmańskie. W 1876 roku w Stambule doszło do konferencji na której oświadczono, że sporządzono konstytucję( na konferencji miano decydować o sytuacji ludności chrześcijańskiej na posiadłościach bałkańskich, które sformułowano w konstytucji). Konferencja nadal trwała, a Turcja nie zgodziła się na autonomię dla Bułgarii oraz BiH, a także wycofania wojsk z Serbii. Oddanie pod okupację Austro – Węgra BiH spowodowało ich neutralność. W Londynie ogłoszono protokół mówiący, że jeżeli Turcja nie polepszy sytuacji ludności chrześcijańskiej na swych terenach, to mocarstwa będą zmuszone do interwencji. Imperium otomańskie odrzuciło protokół, co spowodowało natychmiastowe wypowiedzenie wojny przez Rosję, którą rychło poparła Rumunia. Pod Plewna wojska rosyjskie napotkały opór Turcji, ale po jego przełamaniu nie napotkała już większego oporu. Do wojny z Turcją przyłączyła się również Serbia, Rosjanie podążali w kierunku Adrianopola, na Zakaukaziu armia rosyjska tez odnosiła sukcesy, zajmując m. in. Kars. Rozejm w Adrianopolu (31 I 1878 roku), był wstępem do układów w San Stefano z 19 lutego 1878 roku. Układ stanowił stworzenie samodzielnej Wielkiej Bułgarii(Macedonia i Tracja), pod zwierzchnictwem Porty (rzeczywiście sfera wpływów Rosji), Serbia, Rumunia i Czarnogóra miały uzyskać niezależność, a BiH szeroka autonomię, rejony Kars, Batumi miały przypaść w udziale Rosji . Zaniepokojenie Anglii rosnącymi wpływami Rosji zmusiło ją do wysłania floty w rejon konfliktu. Zorganizowana Berlinie przez Bismarcka konferencja miała na celu zmianę układu z San Stefano i nie doprowadzenia do wojny powszechnej. Na konferencji zasiadali przedstawiciele; Rosji, Anglii, Niemiec, Włoch, Turcji, Francji i Austro – Węgier.13 lipca 1878 roku podpisano traktat berliński, który stanowił, że: Bułgaria zostaje ograniczona na północ do Gór Bałkańskich, część południowa jako Rumelia Wschodnia miał mieć chrześcijańskiego gubernatora na 5 lat Austria otrzymywała prawo okupacji BiH (zapora dla Serbii), Serbia, Rumunia i Czarnogóra stały się niezależne, Rosja otrzymała południową Besarabię, Batumi i Kars, Turcja utrzymała swe pozycje w Macedonii, Tracji i Albanii (samorząd dla prowincji europejskich i urzędowe prawo czynników zewnętrznych do opieki nad chrześcijanami . Poza tym Turcja zobowiązała się do przeprowadzenia reform na obszarach zamieszkałych przez Ormian oraz do wypłacenia Rosji 60 mln funtów kontrybucji wojennej. Traktat berliński uratował Turcję przez groźba utraty posiadłości europejskich, zadawalając inne kraje Zachodu oraz Rosję. Tym samym Niemcy, mimo nie uzyskania korzyści terytorialnych uchodziły za przyjaciela Turcji, co pomogło w dalszych latach na zacieśnianie więzi miedzy tymi państwami. Podział terenów Bałkańskich doprowadził do ścierania się wpływów różnych państw, co w efekcie prowadziło do wojny, mimo iż traktat ten jej groźbę miał odsunąć.

Okres rządów Abdülhamida II
Poczynając od traktatu berlińskiego rozpoczyna się okres w dziejach Turcji przejawiający się potężnym kryzysem zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym. Imperium zdołało go przetrwać tylko dzięki temu, że na jego terenie krzyżowały się interesy państw europejskich, które w sposób bardziej zaborczy zaczęły wkraczać w sprawy wewnętrzne Turcji. Interesy tych krajów opierały się nie tylko na dążeniach aneksyjnych, ale także na uzależnieniu od siebie gospodarki otomańskiej. Gdy rząd sułtański nie mogąc spłacić zaciągniętych pożyczek ogłosił niewypłacalność , ustanowiono dekretem z 20 grudnia 1881 roku Zarząd Długu Publicznego (albo Osmańskiego) złożony z przedstawicieli państw wierzycielskich. Zarząd miał uregulować długi, a na spłacenie ich miał prawo pobierania dochodów z tytoniu, opłat stemplowych, soli, ryb. Tym samym finanse Turcji dostały się pod obcą kontrolę. Zagraniczny inwestorzy otrzymali koncesje na budowę linii kolejowych, m. in. 1888 roku Niemcy rozpoczęli budowę wielkiej linii żelaznej zwanej „BB” od skrótów miast Berlin – Bagdad. Władze udzielały również zezwoleń na budowę dróg publicznych, mostów. Zasoby tureckie były nadmiernie eksploatowane, a dochody z nich zasilały nie skarb państwa, tylko zagraniczne firmy.
Słabość wewnętrzna imperium ośmieliła państwa europejskie do zdobycia kosztem Turcji kolejnych ziem. Anglicy po okupacji Cypru, zajęli 1881 roku Egipt, zaś Francuzi zaanektowali Tunezję, w tym samym roku również Tesalia na mocy traktatu berlińskiego przyłączona została do Grecji. Rumelia Wschodnia mająca być pod zarządem Turcji (prowincja autonomiczna) stała się częścią Bułgarii. Po wybuchu na Krecie powstania greckiego i wszczęcia działań zbrojnych między obu państwami, doszło do ustanowienia Krety autonomiczna prowincją z greckim gubernatorem, co w rzeczywistości odrywało wyspę od Turcji . Władze tureckie na większość cesji terytorialnych odpowiadały protestem, nie mającym jednak żadnych skutecznych oddziaływań.
W obliczu obawy przez rosnącym imperializmem niemieckim Anglia i Francja zbliżać się poczęły do Rosji, zarysowując sojusz zwany potem trójporozumieniem. Oznaczało to również osłabienie wpływów tych krajów na sytuację w Turcji, miejsce to jednak zostało zastąpione przez kajzerowskie Niemcy, które co raz bardziej zacieśniały więzy z Turcją, wspólnym mianownikiem była orientacja antyrosyjska. Niemcy nie skompromitowane w oczach Turków udziałem w poprzednich grabieżach, planach agresywnych stały się równoprawnym partnerem, którego działania sprzyjały jak do tej pory imperium ottomańskiemu. Dzięki temu niemiecki kapitał miał możliwość szerokich inwestycji i udziału w zyskach na terenie Turcji. na dworze sułtana zrodziła się koncepcja panislamizmu, połączenia wszystkich muzułmanów z terenu imperium, tak by można było ich wykorzystać przeciw innowiernym współpoddanym, a na zewnątrz przyciągać muzułmanów z terenów zajętych przez Anglię i Francję, w celu podkopania ich zwierzchności. Był to jednak mrzonki, które z racji nie przyjęcia tej idei wśród muzułmanów nietureckich musiały upaść.
Okres rządów sułtana Abdülhamida II był jedną z najbardziej ponurych kart w dziejach wewnętrznych Turcji. Po rozwiązaniu parlamentu uporał się z ruchem młodoosmanów, skazując jego członków na zesłanie. W kraju panował system intryg i przekupstwa. Ludzi sprzeciwiających się władzy spotykały represje, więzienia. Rozszerzono reżim policyjny i terror szczególnie wobec opozycji i mniejszości narodowych. Podsycano antagonizmy między narodowościami tureckim, tak by wzajemnie się zwalczały, wprowadzono ostra cenzurę, w prasie ukazywały się jedynie informacje z życia dworu. W latach 1894 – 1896 doszło w całej Turcji do pogromów Ormian przy udziale wojsk tureckich i oddziałów paramilitarnych z powodu ich rosnącej aktywności zagrażającej wpływom tureckich przedsiębiorców. Ormianie nie mogli liczyć na pomoc Rosji, która nie była gotowa do wojny. Tłuszcza mordowała, paliła i niszczyła, zginęło blisko 75 tys. Ormian, wielu zmuszono na przyjęcie islamu . Rzeź Ormian odbiła się głośnych echem w Europie. Turcy uważali, że przykład Ormian nie będzie zachęcał innych narodowości do opozycji wobec władzy. Wszystkie konflikty i sprzeczności podsycane przez wysłanników sułtana ujawniały rozpaczliwy stan państwa, prowadząc do dalszego upadku kraju i załamania jego prestiżu.
Pomimo absolutnej władzy sułtana do rządów była potrzebna liczna kadra urzędników, którzy kształcili się szkołach, których liczba stale wzrastała. Pojawiło się wiele szkół specjalistycznych, jak choćby: szkoła prawna, medycyny wojskowej i wiele, wiele innych. Wznowiono działanie uniwersytetu wydziałami teologii, literatury i techniki, gdzie mogła kształcić się młodzież, nie będąc narażona na idee liberalne obecne na zachodnich uczelniach. Stopniowo we wszystkich szkołach wprowadzono naukę języka i literatury tureckiej, a nauka przedmiotów ścisłych i ogólnokształcących wpływała na kształtowanie się krytycznej myśli. Powiększyła się liczba lekarzy, prawników, funkcjonariuszy handlowych, dziennikarzy, pisarzy, którzy zasilali dość nieliczną dotychczas warstwę inteligencji.
Wydarzenie w Europie związane ze zjednoczeniem Niemiec i Włoch oraz prądy i idee z tym związane przenikały do środowisk inteligencji tureckiej. Poprzez to oddziaływanie rodziła się wśród tej grupy społecznej idea zmian upadającego imperium. Według nich zmiany te musiały mieć charakter demokratyczny. W drugiej połowie wieku XIX pod wpływem wzrostu pierwiastków narodowych w kulturach europejskich oraz z inspiracji nowych dociekań naukowych w Turcji, w kołach inteligencji rozwijał się element etniczny, narodowy. Ludy narodowości tureckiej rozsiane były na Zakaukaziu, na terenie Europy wschodniej, budząc tym samym zainteresowanie turkologów. W wyniku tych badań pojawiły się historie tych ludów, zbiory baśni i legend, słowniki. Na łączność Turków z tymi ludami wskazywał nie kto inny, jak Konstanty Borzęcki, przodek poety tureckiego Nazima Hikmeta . Poprzez liczne publikacje i badania nad grupami narodowości tureckiej powoli zaczęło się rodzić poczucie solidarności etnicznej. Tworzenie się jednak tureckiej świadomości szło opornie, zwłaszcza w wyższych warstwach określenie – Turek - przybierało pejoratywnego określenia. Pomimo represji, jakie poddawano wszelkie przejawy odrębności narodowej w państwie osmańskim zaczęła się rozwijać turecka literatura, a jak przedstawiciel Szinasi wykazywał zainteresowanie tematem ludowości, biorąc przykład z romantyków europejskich. W środowisku leksykologów (Vefik Pasza) powstawały słowniki tureckie. W literaturze odnaleźć można przejawy patriotyzmu (utwory Namika Kemala), mówiło się w nich o osmanach, ale miało na myśli Turków. W swoich licznych utworach Mehmed Emin wyrażał dumę ze swoich plemiennych korzeni . Wszelkie idee napływające z Europy obecne były jedynie w wąskiej warstwie inteligencji, zaś jeśli chodzi o turcyzację objawiały się jako tendencję literackie, co nie prowadziło do poszerzenia tych prądów na szerokie masy społeczeństwa.
Wraz z nowymi prądami uwidaczniał się począł także ruch polityczny. W 1889 roku studenci szkoły medycyny wojskowej w Stambule założyli tajne koło zwane „Jedność Osmańska”, celem obalenia tyranii i przywrócenia konstytucji. Później koło przyjęło nazwę „Jedność i Postęp”. Zakładano wiele tajnych kółek w kręgach inteligencji, działacze nawiązywali do młodoosmanów, chociaż organicznie się z nich nie wywodzili, a zwano ich młodoturkami (Genç Türkler). Z tych kół zaczęły powstawać polityczne organizacje spiskowe. Komitet „Jedność i Postęp” kolportował odezwy, organizował manifesty, pokrywał kraj siecią kółek spiskowych, była to wzrastając w siłę organizacja polityczna skupiająca ludzi wykształconych: intelektualistów, wojskowych i urzędników. Poza programem negatywnym i założeniami ustroju konstytucyjno – demokratycznego, wiele zagadnień funkcjonowania państwa ujęto w sposób bardzo ogólny. W 1902 roku w Paryżu odbył się pierwszy zjazd młodoturków, ale nie długo potem nastąpił wśród nich rozłam.
Wobec wydarzeń w Rosji związanych z wybuchem rewolucji, a także przegranej w wojnie z Japonią, zaowocowały odrodzeniem się ruchów rewolucyjnych na terenie Turcji. Porażka Rosji w starciu krajem orientalnym – Japonią – będącym nie tak dawno narażonym na aneksyjne zapędy państw europejskich, obudziła koła demokratyczne w nadziei na zrzucenie obcej dominacji w imperium osmańskim, pozbycia się obcego kapitału i jakichkolwiek wpływów mocarstw Zachodu. Również wydarzenia w Persji, gdzie rewolucja zmusiła szacha do nadania konstytucji, wpłynęły na ożywienie ruchu młodotureckiego. W 1906 roku wychowanek Akademii Wojskowej, młody oficer Mustafa Kemal wraz z gronem bliskich mu kolegów z wojska założył w Damaszku organizację „Ojczyzna i Wolność” (Vatan ve Hürriyet) . Po przeniesieniu do Salonik założył tam w środowisku tureckim nowe kółko tej organizacji. Niedługo potem doszło do zjednoczenia tych związków, które przyjęły nazwę „Jedność i Postęp”. W Paryżu w 1907 roku odbył się zjazd połączeniowy, a centrum ruchu przeniesiono do Salonik. Na zjeździe paryskim postanowiono drogą zbrojnego powstania obalić tyranię. Wśród wielu antagonizmów podsycanych przez rząd Abdülhamida II, ruch mołoduturecki wyrastał na jedyną siłę zdolną walczyć z despotycznym władcą.

Rewolucja młodoturecka i pierwsza wojna światowa
Wydarzenia międzynarodowe związane ze wzrastającym w siłę ruchem partyzanckim w Macedonii i kolejną interwencja Rosji i Anglii w sprawy wewnętrzne Turcji zaniepokoiły działaczy młodotureckich. Postanowili wszcząć walkę przeciw władzy sułtańskiej, która nie mogła sobie poradzić z problemami narodowościowymi. W górach Macedonii młody oficer Achmed Niyazi Bey wraz ze swym oddziałem nawoływał do powstania przeciw tyranii sułtana. Grono zwolenników poszerzało się, w związku z czym Komitet „Jedność i Postęp” domagał się od sułtana przywrócenia konstytucji, na co władca nie wyraził zgody. Na wiecu w Monastyrze 23 sierpnia 1908 roku Komitet ogłosił przywrócenie konstytucji grożąc sułtanowi wysłaniem 100 tys. Armii na Stambuł. Nacisk ten poskutkował, Abdülhamid przywrócił konstytucję i zgodził się na przeprowadzenie wyborów do parlamentu. W kraju zapanowała ogólna euforia. Rzeczywistość okazała się jednak bardziej brutalna, członków Komitetu nie dopuszczono do zasiadania w gabinecie, a tylko sprawowali nad nim nadzór. Spowodowane to było brakiem szerszego poparcia mas ludowych dla Komitetu. Nowy reżim opierał się na idei osjanizmu, która miała połączyć w jedno wszystkie narody wchodzące w skład imperium. W listopadzie zebrał się parlament, w którym młodoturcy zdobyli 150 mandatów na 230. Nie wprowadzono żadnych istotnych reform, co umożliwiło walkę opozycji z młodoturkami, której sprzyjał sułtan. Po przeprowadzonym w 1909 roku puczu opozycji, powstał nowy rząd złożony z ludzi starego reżimu. Wywołało to sprzeciw Komitetu „Jedność i Postęp”, który zmobilizowawszy garnizony w Macedonii ruszył na stolicę kraju, wkraczając do niej 24 kwietnia. Połączone izby parlamentu ogłosiły następnego dnia detronizację sułtana Abdülhamida II , którego następcą został niedołężny brat Mehmed V Reşad . W tym momencie Komitet mógł ująć pełnię władzy w państwie tworząc rząd. Pomimo uzyskania wpływu na władze, Komitet nie mógł liczyć na poparcie idei osmanizmu wśród narodowości nietureckich, które dążyły do uniezależnienia. Przed rewolucją zapowiedziane przez członków Komitetu reformy socjalne zostały odłożone na dalszy plan, co wypłynęło na brak poparcia w masach ludowych.
Szereg krajów wykorzystując zamieszanie wewnętrzne Turcji, doprowadził do kolejnych cesji terytorialnych. W październiku 1908 roku Austro – Węgry anektowały Bośnię i Hercegowinę, Książe Bułgarii ogłosił się niezawisłym królem zrzucając zależność od Turcji, która nie chciała zgodzić się na to posunięcie. Jednak opowiedzenie się Rosji za Bułgarią i umorzenie spłaty ostatnich rat kontrybucji z roku 1878 dla Turcji przesadziło o jej zaakceptowaniu strat terytorialnych. Również na Krecie ogłoszono przyłączenie się do Grecji. Sprawy Bałkan budziły w krajach Europy groźbę wojny powszechnej. Włochy pragnące powiększyć swoje posiadłości zamorskie wydała ultimatum Turcji 24 września 1911 roku oczekując przekazania Trypolitanii i następnego dnia atakując Trypolis, opanowanie wybrzeża nie stanowiło problemu dla Włochów, jednak opór wewnętrzny opóźnił całkowite podporządkowanie tego regionu. Niepowodzenia wojenne wzmocniły wewnętrzną opozycję, która w lipcu 1912 roku dokonała przewrotu i objęła ster władzy (ugrupowanie „Wolność i Zgoda”). Nie pomogło to uratować Turcji od strat terytorialnych, które zostały w traktacie z Ouchy z 18 października 1912 roku zostały potwierdzone, Trypolitania i Cyrenajką (Libia) dostały się w ręce Włochów. Osłabienie Turcji wykorzystały kraje bałkańskie, chcące zagarnąć jej terytoria europejskie. (REFERAT GRZESIA O WOJNACH BAŁKAŃSKICH). W wyniku niepowodzeń rządów ugrupowania „Wolność i Zgoda”, młodoturcy 23 stycznia 1913 roku doprowadzili do zamachu stanu, przeprowadzonego z udziałem Envera Paszy. Młodoturcy po raz trzeci przejmowali władzę. Po traktatach w Stambule i Atenach Turcja traciła niemal wszystkie posiadłości na terenie Europy.
Od 1913 roku rząd młodoturecki przemienił się w dyktaturę triumwiratu złożonego z ministra wojny i szefa sztabu generalnego Envera Paszy, ministra spraw wewnętrznych i przewodniczącego Komitetu „Jedność i Postęp” Talaat Paszy i ministra marynarki Cemala Paszy . Rządy triumwiratu wprowadziły kilka ustaw m. in. o popieraniu rodzimego przemysłu i o włączeniu dóbr państwowych i fundacji religijnych do ogólnego obrotu towarowego. Duże zmiany za panowania triumwirów zaszyły w szkolnictwie: uchwalono nową ustawę (23 września 1913roku) wprowadzającą przymus nauki i bezpłatność szkół podstawowych, w uniwersytecie powstały nowe wydziały (lekarski, prawny), powstawały kolejne szkoły specjalne, zabezpieczono mniejszością własne szkoły. Niepowodzenia i upokorzenia w polityce zewnętrznej, zniechęcenie w stosunku do mocarstw Zachodu, rozgoryczenie do mniejszości narodowych nie utożsamiających się z ideą osmańską zmusiło do rewizji ideologii młodotureckiej, tym samym wymuszając zmiany w złożeniach politycznych. Nowego wyrazu nabrała tendencja turcyzacyjna, będaca podwaliną nowego programu politycznego nazwanego, panturkizmem. Za ojca tego nurtu uważa się Tatara kazańskiego Yusufa Akçura, który w swojej rozprawie pt. „Trzy drogi polityki” zaprezentował podstawowe jego założenia . Po rewolucji młodotureckiej idee te zaczynały uzyskiwać szersze poparcie. W literaturze pojawiał się motyw tzw. Turanu, czyli kraju zamieszkałego przez wszystkie plemiona tureckie (Ziya Gökalp „Turan”), budując tym samym dumę z bycia Turkiem. Panturkizm miał być forma nacjonalizmu tureckiego, a zjednoczenie wszystkich ludów pochodzenia tureckiego miało być zadośćuczynieniem za ponoszone klęski w wojnach i ciągłe straty terytorialne. Rządy triumwirów co raz bardziej przejawiały swą politykę germanofilską, co wynikało z wielu przyczyn. Kapitał niemiecki odgrywał coraz większa rolę, spychając wpływy angielskie i francuskie, z Niemiec przybywali do Turcji wykładowcy oraz specjaliści z przemysłu i techniki. Grawitacja rządów tureckich ku Niemcom znalazła swój wyraz w zbliżeniu wojskowym: generalnym instruktorem armii tureckiej był generał Liman von Sanders, który przeprowadził gruntowna modernizację sił wojskowych . Nie bez znaczenia dla stosunków turecko – niemieckich był nurt panturkizmu. Złączenie wszystkich nacji tureckich w jedno państwo zmuszało do prowadzenia wojny z Rosją, na której terenie mieszkała znaczna cześć ludów tureckiego pochodzenia. Negatywny stosunek do państwa carów, sprzyjał polityce Niemiec, które stały się jego głównym wrogiem w Europie.
Na początku pierwszej wojny światowej Turcja stała z dala od działań wojennych. Wśród polityków rozmyślano nad różnymi wariantami współpracy: Anglia i Francja; Niemcy, pomimo, że w sierpniu 1914 roku podpisano z tymi drugimi tajną umowę o poparciu ich w walce. Przyczyną włączenia się do działań zbrojnych było wpuszczenie na Morze Marmara dwóch krążowników niemieckich, które ostrzelały porty rosyjskie. Doprowadziło to wystosowania rządowi w Stambule ultimatum przez stronę rosyjską, które zostało odrzucone, tym samym włączając Turcję do wojny. Sułtan użył swych uprawnień kalifa by powołać muzułmanów do walki z niewiernymi. Nie przyniosło to takiego oddźwięku jak dawniej, a Arabowie podsycani przez działania pułkownika Lawrence’a chcieli zrzucić zależność od Turcji .
Wojna nie przyniosła imperium tureckiemu sukcesów. Armia turecka walczyła na wielu frontach: bałkańskim, zakaukaskim, sueskim, mezopotamskim. Anglicy nie mogąc sforsować Dardaneli postanowili wysadzić desant na Półwyspie Gallipoli w kwietniu 1915 roku, Francuzi zaś wylądowali po stronie europejskiej w okolicy Kumkale. Siłami Turcji na tym odcinku dowodził Mustafa Kemal, który wsławił się obroną półwyspu. Podjęta przez Anglików wyprawa z Basry w górę Iraku załamała się pod Kut – al. – Amara w 1916 roku. Jednak to były nieliczne powodzenia na frontach walk. Podjęta wyprawa na Suez w celu odcięcia Anglików od Indii załamała się (1915 rok). Anglicy nie załamując się porażkami przeszli do kontrofensywy zajmując w 1917 roku Bagdad, a w 1918 roku docierając do Syrii. Władze tureckie przywiązywały duże znaczenie do frontu kaukaskiego. Tam przy poparciu ludności tureckiej miano znieść panowanie Rosji, poczyniono nawet przygotowania strategiczne. Mimo jednak zajęcia części Azerbejdżanu w 1915 roku, wojska rosyjskie rozgromiły pod Sarıkamışem armie turecką. Kontrofensywa Rosjan doprowadziła do zajęcia wschodniej Anatolii ( Erzurum, Trabzon). Sytuacja zmieniła się, gdy w Rosji wybuchła rewolucja. Turcja korzystając z tej sposobności osiągnęła granicę z roku 1914, a na mocy traktatu brzeskiego Rosja miał odstąpić zajęte tereny po 1878 roku. Na przełomie kwietnia i maja wojska imperium zajęły Batumi, Ardahan, Aleksandropol. Powstała niedawno Republika Zakaukaska szubko się rozpadła tworząc osobne republiki z którymi Turcja podpisała traktaty o pomocy, w których wytyczano granice między państwami sygnatariuszami (traktat z Gruzja dawał Turcji okręgi stracone na rzecz Rosji w 1878 roku oraz te, które odstąpiono Rosji w 1829 roku). Gdy Anglicy zajęli Baku na terenie Turcji sformowano Armię Islamu, która miała spełnić pantukistyczne zamiary na Tereni Kaukazu. Opanowała ona we wrześniu Batumi, a jeszcze wcześniej Suchumi i Pietrowsk w Dagestanie. Były to jednak ostatnie sukcesy oręża tureckiego, gdyż na podstawie traktatu w Mudros imperium osmańskie musiało się cofnąć na granicę z roku 1914, a Batumi i Baku zajęli Anglicy .
Okres pierwszej wojny światowej unaocznił korupcję aparatu państwowego, reżim młodoturecki nie był w stanie opanować sytuacji wewnętrznej. Gospodarka kraju ulegała dezorganizacji, Turcja zmuszona była zaciągać pożyczki zagraniczne. Na wsi powstawały tzw. Czety, zbrojne oddziały chłopów stawiających opór poborcom podatkowym. Triumwirowie powrócili do praktyk podsycania nienawiści jednych narodowości względem drugich, wprowadzając przy tym terror policyjny. Panowało ogólne rozgoryczenie potęgowane przez panujący głód. W tym czasie doszło też do prześladowań mniejszości narodowych, zwłaszcza Ormian, które zapisały się czarną karta w dziejach Turcji. Wojna dała powód do pozbycia się tej narodowości z terenów Imperium, zarażającej ideom panturkizmu. Członkowie Komitetu Jedność i Postęp tworzyli organizacje specjalne złożone ze zwalnianych z więzień kryminalistów, w celu wprowadzenie w życie na Zakaukaziu programu panturańskiego. W obawie przed utrwaleniem się na wschodnich terenach Turcji zamieszkałych przez Ormian władzy rosyjskiej, postanowiono pozbyć się tej mniejszości narodowej. Plan jej eksterminacji przyjęto w 1915 roku. Zadekretowano rozbrojenie Ormian będących w armii osmańskiej i skupienie ich w obozach pracy, gdzie byli rozstrzeliwani przez organizacje specjalne. Innym środkiem pozbycia się tej ludności były deportacje, w czasie których łatwiej można było eliminować ludność. Decyzję eksterminacji wszystkich Ormian podjęto w marcu 1915 roku przez cały Komitet Jedności i Postępu . Po wymordowaniu wszystkich osób mogących stanowić zagrożenie, jako przyszli przywódcy oporu, postanowiono, że cała reszta deportowana zostanie na pustynie syryjską, bez opieki lekarskiej i zaopatrzenia w żywność. Ich wędrówce towarzyszyły ciągłe gwałty na kobietach i liczne morderstwa. Proceder eksterminacji trwał w latach 1915 – 1916. Według szacunkowych danych liczbę ofiar szacuje się na od 1,2 do 1,5 mln Ormian. Był to pierwszy w nowożytnych dziejach akt ludobójstwa (świadomie zaplanowany), który do dziś budzi kontrowersje, i na którego temat można usłyszeć wiele sprzecznych opinii.
Wojna chyliła się ku końcowi, kapitulacja Bułgarii zapowiadała klęskę wojsk państw centralnych, skompromitowani leaderzy młodotureccy zbiegli z kraju, a na ich miejsce powołano sympatyzujący z Anglia gabinet. 30 października 1918 roku w porcie Mudros, na pokładzie angielskiego okrętu „Agamemnon” podpisano zawieszenie broni z aliantami. Na mocy tego traktatu imperium osmańskie: otwarło cieśniny dla okrętów koalicji, miało zdemobilizować swoja armię, wydać okręty wojenne aliantom, oddać tunele w Taurusie i inne punkty strategiczne, wycofać wojska z terenu Kaukazu i trenów arabskich. Traktat w Mudros stanowił realizację aneksyjnych i ekspansywnych planów państw Zachodu w stosunku do Turcji. Układ ten nie zakończył rozbioru ziem Imperium Ottomańskiego, do okupacji jego terytoriów przystąpiły wojska Francji, Anglii, Włoch i Grecji. W ich gronie panowały niedomówienia i sprzeczności. Jednak po dłuższych rozmowach i pertraktacjach przedstawiono stronie tureckiej warunki pokoju: Stambuł ma być miastem międzynarodowym, cieśniny otwarte dla wszystkich krajów, oddanie wschodniej Tracji i Izmiru oraz wysp Imbros i Tenedos Grecji, Włochom całej południowo – zachodniej Anatolii, Francji południowo – wschodniej Anatolii . Poza tym traktat zawierał rezygnację Turcji z Iraku, Palestyny, Syrii i innych krajów arabskich. Turcji pozostawała wewnętrzna Anatolia i część wybrzeża czarnomorskiego. Wojska tureckie miały być zdemobilizowane i ograniczone do 50 tys. Sułtan Mehmed VI Vahideddin oraz rząd przystali na warunki pokoju. Traktat został formalnie podpisany w Sèvres pod Paryżem 10 sierpnia 1920 roku. W chwili podpisywania traktatu istniała opozycja rządowa, która w niedługim czasie dała o sobie znać, ostatecznie znosząc rządy monarchistyczne i tworząc republikę.

Bibliografia:
1. Chwalba Andrzej, Historia powszechna – Wiek XIX, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008.
2. Pajewski Janusz, Historia powszechna 1871 – 1918, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 1994.
3. Reychman Jan, Dni świetności i klęski Turcji, Wydawnictwo „Książka i wiedza”, Warszawa, 1962.
4. Reychman Jan, Historia Turcji, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław, 1973.
5. Wituch Tomasz, Tureckie przemiany – Dzieje Turcji 1878 – 1923, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1980.

Plan pracy:
1. Turcja przed wybuchem wojny krymskiej.
2. Imperium Ottomańskie po wojnie krymskiej i jego sytuacja wewnętrzna.
• Traktat paryski 1856 rok
• Reformy państwa
• Napięta sytuacja wewnętrzna, ruchy odśrodkowe
• Powstanie ruchu młodoosmańskiego
• Traktat berliński 1878 rok
3. Okres rządów Abdülhamida II.
• Wpływ obcego kapitału
• Kolejne cesje terytorialne
• Prądy turcyzacyjne, powstanie ruchu młodotureckiego
4. Rewolucja młodoturecka i pierwsza wojna światowa.
• Obalenie Abdülhamida II i dojście do władzy młodoturków
• Zamieszanie w polityce wewnętrznej Turcji i poniesione straty terytorialne
• Kształtowanie się idei panturkizmu
• Działania na frontach armii tureckiej w czasie I wojny światowej
• Rzeź Ormian
• Traktat w Sèvres 1920 rok

ADAM B. · Gość

Adam Bochanysz
Gr.archiwalna IV rok

Aleksander II i jego reformy
Opisując czasy cara Aleksandra II oraz reformy, jakie zostały przeprowadzone podczas jego panowania, należy zwrócić uwagę na kilka ważnych kwestii w życiu tej osoby, które wpłynęły na jego charakter, osobowość. Wiele różnych czynników wpłynęło na to, kim Aleksander II stał się i jakim był władcą, dlatego przed opisaniem okresu jego rządów i zmian, do jakich doszło w ówczesnej Rosji najpierw kilka zdań o jego dzieciństwie, dorastaniu aż do przejęcia władzy po swoim ojcu, carze Mikołaju I. Następnie kilka zdań na temat sytuacji, kiedy Aleksander przejął władze i od razu został rzucony w wir wielkiej polityki i trudnych decyzji w związku z fatalną sytuacją Rosji na frontach toczącej się wojny krymskiej. Po tych trudnych latach w początkach panowania nowego cara opisze poszczególne reformy, jakich dokonał w państwie a było ich wiele o dużym znaczeniu, dlatego też często car Aleksander II nazywany jest ostatnim wielkim carem Rosji. Jego wielkość bynajmniej nie brała się z znacznych sukcesów militarnych, podbojów, tylko właśnie z tego do jak ważnych reform w tym czasie doszło. Świadczy o tym fakt, że car Aleksander II jako pierwszy po Piotrze Wielkim przeprowadził na tak szeroką skalę, w różnych dziedzinach życia poszczególne zmiany, które odmieniły w pewnej mierze Rosję. W opracowaniach można napotkać różne oceny dotyczące cara, jego reform i sposobu sprawowania władzy, lecz szczególnie podkreśla się pozytywne aspekty jego rządów, jako że Aleksander II nie tylko oswobodził 23 miliony rosyjskich niewolników, jakimi byli chłopi, ale zreformował całą rosyjską rzeczywistość od administracji poprzez sądownictwo na armii kończąc. Znaczące i ciekawe są słowa Edwarda Radzińskiego: „ To on był ojcem pierwszej rosyjskiej pierestrojki, która przyczyniła się do niesłychanego rozwoju życia duchownego. Odwilż, Wielki Lodołamacz, Rosyjski renesans, te słowa po wielokroć powtarzała rosyjska publicystyka” . Po tym niezwykłym okresie wielkich reform kilka zdań na temat tego, co działo się w polityce zagranicznej za Aleksandra II po okresie wielkich reform, kończąc z chwilą jego tragicznej śmierci.
Aleksander Mikołajewicz urodził się w Moskwie na Kremlu 17 IV 1818 roku. Był synem w tym czasie jeszcze wielkiego księcia Mikołaja Pawłowicza, który był jednym z braci panującego wówczas pogromcy Napoleona, czyli Aleksandra I. Jego matką była najstarsza córka króla Prus, Wilhelma III, Fryderyka Luiza Charlotta Wilhelmina, która po przyjęciu prawosławia przybrała nowe imię Aleksandra Fiodorowna. Matka przyszłego cara Aleksandra II miała powiedzieć po jego narodzinach te oto słowa: „ Pamiętam, że poczułam wówczas coś ważnego i bardzo smutnego na myśl, że tej małej istocie sądzone jest zostać kiedyś cesarzem” . Jeżeli chodzi o Aleksandrę Fiodorowną to była to kobieta wykształcona i charakteryzująca się dużą uczuciowością wobec męża i swych dzieci. Nigdy jednak nie wtrącała się do polityki i sposobu, w jaki sprawował władze jej mąż jako car Mikołaj I on sam miał nie cierpieć jak kobiety zajmują się polityką, dlatego zadowolony był, że żona ogranicza się do spraw domowych, rodzinnych. Aleksander mając problem czy chcąc się wyżalić udawał się wtedy zazwyczaj do matki, która potrafiła go pocieszyć. Ojciec Aleksandra II, czyli Mikołaj I był człowiekiem o twardym charakterze i zasadach przez to zwany często był żołdakiem. Rzeczywiście fascynowała go armia, wojskowość, często przeprowadzał musztry, prowadził surowy, żołnierski tryb życia. Pragnął, aby jego następca Aleksander II był wychowywany w tym wojskowym duchu i umiał tak jak on rządzić twarda ręką. Nie znosił jakichkolwiek oznak słabości u Aleksandra a gdy zobaczył jakąś to karał go surową reprymendą, dlatego też Aleksander II przez okres panowania swego ojca, czyli 30 lat pozostawał w jego cieniu, ożywiając się wtedy, gdy znajdował się z daleka od niego.
Rodzice Aleksandra przystali na to, aby jego głównym nauczycielem i wychowawcą został słynny poeta i ojciec rosyjskiego romantyzmu Wasilij Żukowski. Ten sporządził 10letni plan nauki i podróżowania dla Aleksandra, co miało stanowić trzon jego edukacji. Żukowski starał się wychować następcę tronu na prawdziwego chrześcijanina, monarchę zdolnego współczuć cierpiącym. Te delikatne wychowywanie szybko się skończyło gdyż Mikołaj I nakazał wychowywać go w surowy, żołnierski sposób od tej chwili był on ku radości samego Aleksandra lubiącego wojsko ubierany w mundur wojskowy. Do wychowania i edukacji Aleksandra jako następcy tronu przywiązywano ogromną wagę chcąc, aby był jak najlepiej przygotowany do sprawowania władzy, dlatego lekcji udzielali mu najwybitniejsi specjaliści w kraju. Aby nieco lepiej sobie uświadomić jak ciężko pracował i jak dobrze był wyedukowany Aleksander wystarczy spojrzeć na listę przedmiotów, których się uczył a więc: historii, języka rosyjskiego, matematyki, fizyki, filozofii, geologii, prawa, języka francuskiego, angielskiego niemieckiego i polskiego oraz rysunku, muzyki, gimnastyki, pływania, fechtunku, tańca, nauk wojskowych i wielu innych jeszcze przedmiotów. Drugim jego wielkim nauczycielem i wychowawcą był Karl Merder, który wprowadzał Saszę w tajniki wojennego rzemiosła, tępiąc przy tym wszystko, co mogło przeszkodzić mu zostać prawdziwym żołnierzem.
Tak mijały kolejne lata dzieciństwa Aleksandra a następnie lata młodości i kawalerstwa, dopełnieniem edukacji młodego następcy miały być dwie wielkie podróże. Pierwsza z nich trwająca 7 miesięcy odbyła się po części Rosji gdzie Aleksander przejechał 13 guberni widząc bezmiar ziem, którymi będzie miał rządzić. Druga podróż zgodnie z planem Żukowskiego odbyła się do państw europejskich tutaj oprócz misji edukacyjnej miano na którymś dworze znaleźć narzeczoną dla przyszłego cara. Miłość swoją odnalazł w małym księstwie niemieckim Hessen-Darmstadt gdzie zakochał się w tamtejszej księżniczce. I tak w 1841r. w Pałacu Zimowym odbył się ślub Aleksandra z księżniczką Hessen-Darmstadt, która przeszła na prawosławie i została wielką księżna Marią Aleksandrową. Urodziła ona Aleksandrowi sześciu synów i dwie córki. Po tych wydarzeniach następca Mikołaja I ze względu na swoją godność stał się członkiem Rady Państwa i Rady Ministrów, ale nigdy nie wykazywał inicjatywy na posiedzeniach. Mikołaj I aby obudzić jakoś swego syna i przygotować do spraw wojennych wysłał Aleksandra na wojnę toczącą się na Kaukazie. Był rok, 1850 kiedy Aleksander znalazł się w Czeczenii aby powąchać zapachu prochu. Aleksander jak to zazwyczaj bywało, kiedy znajdował się daleko od despotycznego ojca ożywił się i nabrał pewności siebie. Udało mu się pokonać niespokojnych góralów wybijając oddział Czeczenów, za co ojciec nadał mu Krzyż Świętego Jerzego. W końcu nadszedł rok 1855 i schorowany car Mikołaj I dokonywał żywota. W swoich ostatnich słowach do następcy tronu, czyli Aleksandra II przypomniał mu, że Rosją trzeba rządzić twardą ręką nie okazując za często litości, Aleksander w końcu w wieku 37 lat wstąpił na tron cesarski.
Aleksander II objął władzę jako car Rosji w sile wieku po śmierci swego ojca, który zmarł na płuca lub jak podają inni zażył trucizny nie mogąc znieść klęsk i upokorzenia w wojnie krymskiej•. Nowy car odziedziczył wielkie imperium, ale w złej chwili, bo był to czas trwania wojny krymskiej na Bałkanach gdzie wojska rosyjskie za Mikołaja I walcząc z silną koalicją państw, na których czele była Anglia i Francja, Rosja doznała szeregi klęsk. Przegrane te były spowodowane nie tylko złym dowodzeniem, ale i przestarzałym sprzętem wojskowym, jakim dysponowali Rosjanie. Po przejęciu władzy przez Aleksandra II doszło do zmiany głównodowodzącego wojskami rosyjskimi na Krymie gen.Mienszykowa zastąpił gen. Michał Gorczaków. W tym tez czasie nastąpiły silne ataki wojsk sprzymierzonych na ważną twierdzę rosyjska w Sewastopolu. Pomimo bohaterskiej obrony po kilkukrotnych szturmach wojskom francuskim udało się opanować twierdzę w Sewastopolu. Po tym nastąpił impas w konflikcie a działania zbrojne zamarły gdyż zarówno Rosja jak i Anglia czy Francja poniosły duże straty i żadna ze stron nie miała dość sił, aby kontynuować działania. Rozmowy pokojowe zainicjowała nautrlalna w tym konflikcie Austria. Rozmowy i konferencje doprowadziły w VIII 1855r. do sformułowania warunków przyszłego pokoju znanych jako program czterech punktów. Warunkami pokoju były: zniesienie protektoratu rosyjskiego nad Księstwami Naddunajskimi, wolna żegluga na Dunaju, rewizja koncepcji londyńskiej z 1841r., ustanowienie opieki wszystkich państw europejskich nad całą ludnością chrześcijańską w imperium tureckim, zamiast dotychczasowej opieki ze strony Rosji nad prawosławnymi mieszkańcami Turcji. Aleksander II, jako,że jego wojska w XI 1855r. odniosły sukces i zdobyły twierdzę w Kursu zdecydował się zakwestionować w warunkach pokojowych postulat opieki nad niemuzułmańską ludnością Turcji. Dopiero, gdy Austria zagroziła wystąpieniem przeciw Rosji u boku Anglii i Francji Aleksander II zgodził się na oficjalne rozmowy pokojowe, które odbyły się na konferencji pokojowej w Paryżu w II 1856r. Traktat został podpisany 18 III. Rosja oddawała Mołdawii południową część Besarabii a ujście Dunaju Turcji. Wprowadzona została swobodna żegluga na Dunaju i neutralność Morza Czarnego otwartego dla wszystkich statków handlowych gdzie ani Rosja ani Turcja nie mogły utrzymywać floty wojennej Wojna ta była jedną z głównych przyczyn, która uświadomiła carowi i części rządzących, że Rosja potrzebuje zmian nie tylko w zakresie wojskowości, powszechnie zrozumiano, że siła państwa opartego na ustroju pańszczyźniano-poddańczym jest iluzoryczna i bez gruntownych reform może nastąpić katastrofa.
Końcowy okres wojny krymskiej i jej zakończenie przyczynił się także do wzmożonych wystąpień chłopskich w carskiej Rosji. Przyczynami tego zjawiska z jednej strony jak podaje Ludwik Bazylow były potęgująca się eksploatacja mas chłopskich a z drugiej zaś powszechne przekonanie ludności, że stan ten w związku z osobą nowego cara Aleksandra II ulegnie zmianie . Chłopi byli naprawdę utwierdzeni w przekonaniu, że car już o wszystkim zadecydował i istnieje już nawet dekret o zniesieniu poddaństwa chłopów powołanych na służbę wojskową i tylko obszarnicy nie pozwalają na jego opublikowanie, dlatego zaczęły się szerzyć różnego rodzaju protesty wymierzone głównie w obszarników. Car Aleksander II wypowiedział się w tej sprawie 30 III 1856r. w Moskwie zaprzeczając jakoby chciał dać wolność chłopom, ale stwierdził też, że biorąc pod uwagę ciągle pogarszająca się sytuacje trzeba będzie to rozważyć i wprowadzać odgórnie niż miałoby to nastąpić od dołu. Tą bliżej nieokreśloną zapowiedź zmian przyspieszyła rzeczywistość, jaka zaistniała w danym czasie gdyż w latach 1855-1861 doszło do ponad 80 poważniejszych wystąpień chłopskich. Celami występującego chłopstwa rosyjskiego , ale także ukraińskiego , białoruskiego były: likwidacja całokształtu stosunków feudalno-pańszyźnianych i otrzymanie na własność ziemi obszarniczej. W tej sytuacji carat musiał przystąpić do realizacji zmian szybciej niż może zamierzał. Pierwszym krokiem na tej drodze było powołanie w 1857r. Tajnego Komitetu, któremu zlecono opracowanie ogólnego projektu reformy chłopskiej. Propozycje szły w kierunku uwolnienia chłopów, ale bez ziemi, czyli z pozostawieniem wszystkich gruntów w rękach obszarników, na co na pewno nie zgodziłoby się chłopstwo. Wkrótce car 20 XI 1857r. wydał reskrypt zalecający generał-gubernatorowi wileńskiemu Włodzimierzowi Nazimowi utworzenie w każdej guberni specjalnego komitetu pod przewodnictwem guberalnego marszałka szlachty oraz jednej nadrzędnej komisji w Wilnie celem opracowania projektów szczegółowych. Reskrypt zawierał ogólne wytyczne jak: właściciele ziemscy zachowają prawo do ziemi, lecz chłopom należy dać możliwość wykupienia swoich zagród i użytkowania określonej ilości gruntów dla zabezpieczenia bytu, za co będą płacić czynsze lub wykonywać prace odrobkowe. Tajny Komitet został zastąpiony Głównym Komitetem do Spraw Włościańskich a przy nim funkcjonowały dwie specjalne komisje redakcyjne.
Reformą zaczął interesować się cały kraj, wszędzie o niej dyskutowano i nie było dnia, aby w prasie nie pojawiła się informacja dotycząca spray reformy. Obszarnicy, czyli ta grupa społeczna, która potencjalnie miałaby stracić najwięcej na uwłaszczeniu chłopów zdawała sobie dobrze sprawę, że zmian całkowicie nie da się już powstrzymać. Postanowili walczyć, aby zapis reformy był jak najkorzystniejszy dla nich a więc jeżeli chłopi dostaną wolność z częścią ziemi to domagali się za to odszkodowań w formie nowych, nadziałów ziemi lub pieniędzy od państwa. W drugiej połowie 1860r. zakończyły się wszelkie prace nad projektami reformy. Zwyciężyła zasada, że chłopi zostaną uwolnieni z ziemią a car podpisał ustawę 19 II 1861 roku. Tę datę jak wspomina w swojej pracy Bazylow przyjęto za cezurę oddzielającą formalnie Rosję pańszczyźniano-poddańczą od kapitalistycznej . Tekst ustawy był długi i skomplikowany a w swojej treści zawierał około 20 aktów państwowych. Jeżeli chodzi o postanowienia reformy to nadawała ona chłopom poddanym wolność osobistą. Odtąd nie mogli być przedmiotem kupna, sprzedaży czy darowizny, nie musieli prosić o pozwolenie pana na zawarcie małżeństwa, nie mogli być karani i przenoszeni na inne miejsce. Mocy prawnej nabierały umowy zawierane samodzielnie przez chłopów i zobowiązania zaciągane przez nich w stosunku do państwa czy osób prywatnych. Chłopi uzyskali prawo do przechodzenia do stanu mieszczańskiego, kształcenia się czy nabywania własności ruchomej i nieruchomej. Wydano nakaz, aby w sprawie nadziałów w ciągu dwóch lat stworzyć dla każdej majętności z osobna listy umowne gdzie miano szczegółowo określić stosunki pomiędzy właścicielem ziemskim a chłopem, zawarte w liście zostały różne powinności chłopskie w okresie przejściowym do czasu wykupu nadziału ziemi. Wprowadzono także funkcje komisarzy włościańskich mianowanych spośród miejscowej szlachty, którzy współdziałali przy tworzeniu listów lub zajmowali się wyjaśnianiem nieporozumień między obszarnikami a chłopami. W kwseti samego wykupu ziemi ustalono, że nałożono na chłopów niesprawiedliwie wysokie płatności. Chłopi nie mieli tyle pieniędzy i dlatego państwo rosyjskie zapłaciło właścicielom ziemskim 80% wykupu od razu a chłopi mieli zwracać je ratami przez 49 lat, lecz pozostałe 20% mieli wpłacić gotówką. Mimo wielu ujemnych stron reformy chłopskiej w Rosji to jest ona oceniana pozytywnie jako spóźniony akt sprawiedliwości dziejowej, który umożliwił Rosji wkroczenie na drogę kapitalizmu. Po reformie chłopi jak pisze Nicholas Riasanovsky: „ Doskonale zdawali sobie sprawę z tego jak trudno będzie im zapłacić wykupne za ziemię, które w praktyce stanowiło odszkodowanie dla szlachty. Jednak tak bardzo cenili sobie zniesienie ich zależności osobistej, że gdy tylko uzyskali wolność przyjęli nawet te drakońskie stawki, lecz jako przykrą konieczność”
Po reformie chłopskiej część polityków usposobionych bardziej liberalnie, ale także część szlachty nalegała na dalsze zmiany w życiu wewnętrznym Rosji. Car Aleksander II nie chciał uszczuplenia swojej władzy, ale zdawał sobie sprawę, że po zniesieniu poddaństwa pewne kolejne zmiany są nieuniknione. Anachronizmy funkcjonowały w samorządzie terenowym, sądownictwie czy wojsku i musiały ulec zmianie. Dnia 1 I 1864r. ogłoszono ustawę o powołaniu samorządu terytorialnego, czyli tzw. Ziemstw. Ustawa, mimo, że nie likwidowała gubernialnych i powiatowych zebrań szlacheckich to wprowadziła na tych samych obu szczeblach nowe organy nie oparte już na zasadzie stanowej. Nowymi organami były powiatowe i gubernialne zebrania ziemskie mające odbywać swoje sesje dwa razy do roku, działając stale przez swoje organy wykonawcze, czyli urzędy ziemskie. Zebraniom przewodniczyli marszałkowie szlachty a wyboru do ziemstw powiatowych dokonywano systemem kurialnym poprzez 3 kurie: właścicieli ziemskich, mieszczan i gromad wiejskich. Radnych do ziemstw gubernialnych wybierali radni ziemstw powiatowych. W zakres kompetencji ziemstw wchodziły sprawy dotyczące potrzeb gospodarczych i bytowych w danym powiecie czy guberni. Były to głównie sprawy komunalne, oświatowe i opieki nad lecznictwem, ale pod żadnym pozorem nie mogły wchodzić w kompetencje innych władz, instytucji czy zajmować się polityką, dlatego gubernatorzy otrzymali prawo zawieszania uchwał ziemstw, jeżeli uznali je za niezgodne z prawem.
Następnie po długich debatach została zatwierdzona i podpisana 20 XI 1864r. przez cara Aleksandra II ustawa o sądownictwie. Ustawa ta likwidowała dawne sądownictwo stanowe zbiurokratyzowane i przeżarte korupcją nie przydatne w obecnych warunkach. Wprowadzono jednolite instytucje, które miały sądzić osoby wszystkich stanów. Najniższymi organami sądowymi były sądy pokoju złożone z sędziów wybranych z osób poprzez cenzus wieku, wykształcenia i majątku. Od decyzji tych sądów można było odwołać się do wyższej instancji, powiatowego zjazdu sędziów pokoju. Poważniejsze sprawy zwłaszcza dotyczące przestępstw kryminalnych wchodziły w zakres kompetencji sądów okręgowych, które ogłaszały wyroki z udziałem przysięgłych i trybunałów sądowych utworzonych w większych miastach. Kompetencje najwyższego sądu kasacyjnego otrzymał senat. Nowa ustawa wprowadzała niezawisłość sądów, nieusuwalność sędziów, jawność przewodów sądowych z wyjątkiem spraw zastrzeżonych oraz co ważne prawo do obrony w sądach w związku, z czym prężnie zaczęła się rozwijać instytucja adwokatury.
W 1870r. wydano kolejna ustawę tym razem o miastach, mająca regulować system samorządu miejskiego. Tutaj także zniesiono zasadę stanowości, ale wprowadzono cenzus majątkowy. Organy samorządu, czyli dumy miejskie otrzymały analogiczne kompetencje jak ziemstwa a wiec zajmowały się sprawami gospodarczymi i komunalnymi. Ustawa zakazała surowo dumie wychodzenia poza swoje kompetencje i mieszania się do polityki. W wyborach mogli wziąć udział wszyscy mieszkańcy miast mający obywatelstwo Rosji, ukończone 25 lat i płacący podatki na rzecz miasta. Duma spośród członków wybierała prezydenta miasta i członków stale urzędującego zarządu miejskiego, tu także gubernator miał prawo nadzoru nad zgodnością postanowień dum miejskich z obowiązującym prawem.
Bardzo długi okres trwały prace nad przygotowaniem oczekiwanej i ważnej reformy wojskowej. Prace w tym kierunku prowadzone były pod kierownictwem liberalnego długoletniego ministra wojny Dymitra Milutina. Prace nad ustawą się przeciągały, ale projekt w końcu został zatwierdzony przez cara a ustawa ukazała się 1 I 1874r. Przyniosła ona przełomowe zmiany jak skrócenie służby wojskowej. Mówiła, że cała ludność męska bez różnicy stanu podlega obowiązkowi wojskowemu. Pobór miał odbywać się corocznie a podlegali mu mężczyźni, którzy w dniu 1 X danego roku kończyli 21 lat. Pośród uznanych za zdolnych do służby wyłaniano drogą losowania określoną liczbę rekrutów, pozostałych zaliczano do pospolitego ruszenia uruchamianego podczas wojny. Termin służby odtąd wynosił 6 lat dla wojsk lądowych i 7 lat dla marynarki po wysłużeniu żołnierze przechodzili do rezerwy trwającej 9 lat dla piechoty i 3 dla marynarki. Poborowi mający wykształcenie uzyskali duże możliwości skrócenia terminu służby wojskowej. Wykształceni w stopniu podstawowym służyli 4 lata a z wyższym wykształceniem 1 rok. Jeżeli poborowy był jedynym żywicielem rodziny zostawał zwalniany od służby.
Za Aleksandra II wydano sporo dekretów odnoszących się do oświaty i szkolnictwa, często postępowych i umożliwiających rozwój kultury rosyjskiej. Ważniejszą ustawą była ta o szkolnictwie wyższym przywracająca uniwersytetom autonomię. Zaufanie do korporacji profesorskich było jednak ograniczone, ponieważ pozostawiono kuratora okręgów szkolnych, który kontrolował zgodność uchwał podejmowanych przez senaty akedimickie z obowiazyjącymi ustawami. Studenci nie mieli prawa do zakładania żadnych stowarzyszeń kobiety w ogóle nie dopuszczono do studiowania w Rosji i musiały się udawać na studia poza granice Rosji. Reforma wpłynęła na wzrost liczby szkól średnich, gimnazjów i szkół realnych, które dawały wykształcenie oparte na przedmiotach matematyczno-fizycznych. Przyjęta została także ustawa o cenzurze, która mimo pewnych zastrzeżeń znosiła cenzurę prewencyjną dla periodyków i określonych książek, ale pozostała cenzura duchowna. Kolejne zmiany dotyczyły finansów poprzez scentralizowanie spraw dotyczących ekonomii, ujednolicono budżet państwowy czy utworzono gubrialne izby skarbowe. Za niezwykle ważna reformę uważa się zniesienie większości kar cielesnych, które ze względu na mentalność Rosjan i pewne tradycje będą utrzymywać się jeszcze przez następne lata.
Lata 60 XIX wieku w Rosji zdominowane zostały przez działalność reformatorską cara Aleksandra II i jego dworu, lecz w latach 70 doszło do kilku poruszeń w polityce zagranicznej. Od początku lat 70 doszło do zbliżenia Rosji i Niemiec oraz Austro-Węgier. Po odbytych rozmowach Rosja podpisała konwencję militarną z Niemcami na mocy, której strony zobowiązywały się do przysłania posiłków w liczbie 200tys. żołnierzy w przypadku ataku ze strony któregoś z europejskich państw, podobne, ale nieco mniej ścisłe porozumienie zawarto z austro-węgrami. Te zbliżenie pomiędzy trzema cesarzami uległo zburzeniu w drugiej połowie lat 70 w trakcie sporu dotyczącego Turcji i Bałkanów. W tym rejonie dochodziło do szeregu konfliktów poprzez to, że wiele państw dążyło do uzyskania wolności spod jarzma tureckiego. Te przedłużające się konflikty na Bałkanach, brak szans na porozumienie, aktywność Turcji i zaangażowanie się w tym rejonie Rosji spowodowały w końcu, że car Aleksander II porozumiał się z Austro-Wegrami zyskując ich neutralność i wypowiedział wojnę Turcji w IV 1877r. Była to trudna i zacięta oraz kosztowna wojna z słynnymi epizodami jak obrona przez carskie wojsko przełęczy Szpiku czy turecka obrona twierdzy w Plewu. Ostatecznie zwycięstwo odniosła Rosja w momencie przerwania walk armia rosyjska znajdowała się niedaleko Konstantynopola. Początkowe warunki pokoju zawarte w San Stefano bardzo korzystne dla Rosji zostały odrzucone przez Anglie i Austro-Węgry. Powtórna debata pokojowa przybrała postać kongresu berlińskiego, który pod przewodnictwem Bismarcka odbył się latem 1878r. W kwesti spraw, które dotyczyły Rosji ustalano, że zatrzyma ona południe Besarabii a na Kaukazie ziemie z Batumi, Kars i Arduchan.
Panowanie Aleksandra II jako cara Rosji trwające od 1855 roku skończyło się niespodzianie w roku 1881 kiedy car umarł bynajmniej nie z przyczyn naturalnych, lecz w zamachu terrorystycznym na jego osobę. Stało się to, gdy car przejeżdżał swoim powozem wzdłuż kanału Jekateryńskiego wtedy rzucono bomby w jego kierunku w wyniku wybuchu car zginął. Ta tragiczna śmierć kończyła długoletnie panowanie tego cara, bo aż 26 letnie Aleksander II miał wtedy 62 lata. Pomimo wielu reform, które dokonały się za jego życia i które w dużym stopniu zmieniły oblicze Rosji istniała grupa opozycji, której skrajne skrzydło organizowało zamachy na życie czołowych polityków rządzących i osobę cara, który doświadczył 6 zamachów gdzie ostatni był skuteczny. Postać Aleksandra II oraz reformy, jakich dokonał są oceniane różnie gdyż jedni widzieli w nim oświeconego reformatora, który przyniósł chłopom wolność a drudzy podkreślają, że nie miał on wyjścia, że był już to najwyższy czas zmian ze względu na tragiczną sytuację gospodarczą Rosji ponadto krytycy dodają,że reformy, choć gruntowne miały szereg błędów i niedociągnięć.

Łasic

Wersja skrócona - mogą więc występować błędy stylistyczne, za co przepraszam.

Anna Łasiuk

Rosja za czasów Mikołaja I

1. Po śmierci bezdzietnego cara Aleksandra I na tronie rosyjskim, zgodnie z zasadą starszeństwa z 1797 r., jako drugi syn Pawła I powinien zasiąść Konstanty. Jednak prawo to próbował ominąć w 1823 r. Aleksander I pisząc w tajnym manifeście (którego treść znało zaledwie 6 osób), że Konstanty zrzekł się tronu rosyjskiego na rzecz młodszego brata. Jedynie Konstantemu przysługiwało prawo wyboru swego następcy, także musiał on potwierdzić decyzje manifestu publicznie. Dlatego Mikołaj Pawłowicz złożył przysięgę na wierność swemu bratu i nim wiadomość o śmierci Aleksandra I dotarła do Polski, był już Konstanty uważany za prawowitego następcę tronu. W grudniu nastąpiła wymiana listów na linii Mikołaj-Konstanty, jednak mimo to z niewiadomych powodów Konstanty odmawiał oficjalnej abdykacji. Wobec tego Mikołaj Pawłowicz dowiedziawszy się o spisku młodych oficerów, zawiązanym w celu obalenia samowładztwa, zmuszony był do jak najszybszego wstąpienia na tron: 13 XII 1825 r. Mikołaj ogłosił się cesarzem.
2. Spiskowcy, członkowie Stowarzyszenia Północnego, zwani dekabrystami uznali ten moment za najodpowiedniejszy do rozpoczęcia powstania. Pierwsze tajne organizacje powstały już w 1816 r. (Związek Ocalenia) i 1818 r. (Związek Dobra Publicznego). Różnice w poglądach społecznych doprowadziły do rozłamów i osłabienia ich działalności. W 1821 r. Związek Dobra Publicznego został rozwiązany. Część jego członków nie uznała likwidacji i wkrótce powstały w jego miejsce dwie oddzielne tajne organizacje: Towarzystwo Północne i Towarzystwo Południowe. Niezależnie od nich na Wołyniu i Kijowszczyźnie powstało Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian w 1823 r. Stowarzyszenie to stawiało sobie za cel połączenie narodów słowiańskich w jedno państwo federacyjne. Towarzystwo Południowe utrzymywało również kontakty z polskim Towarzystwem Patriotycznym. Dekabryści chcieli zmusić Senat do ogłoszenia manifestu o zniesieniu poddaństwa, a także o wprowadzenia innych reform i swobód politycznych. Sądzono, że pomocy powstańcom udzieli Towarzystwo Południowe, jednak ich przywódca Paweł Pestel został aresztowany, a wiadomość o tym nie dotarła na czas do Petersburga.
3. 14 XII 1825 r. na placu Senackim w Petersburgu Mikołaj miał odebrać przysięgę wojskową. Spiskowcy wyprowadzili na plac kilka jednostek gwardii, opowiadając się za rządami Konstantego. Wybrany na „dyktatora” powstania pułkownik gwardii książę Sergiusz Trubecki nie pojawił się, a żołnierze czekali na rozkazy około pięciu godzin. Mikołaj I próbował początkowo negocjować, jednak gdy zastrzelono wysłanego do żołnierzy hrabiego Mikołaja Miłoradowicza, car zdecydował się na użycie armat. Wielu dekabrystów zginęło na placu, podczas ucieczki lub w ciągu następnych dni aresztowań. Powstanie zakończyło się 3 I 1826 r. Aresztowano kilkuset przywódców i działaczy spisku, osądzono 121 osób nie przeprowadziwszy żadnego procesu.
4. Dla Rosji panowanie cara rozpoczęło się od buntu 14 grudnia, później nastąpiło w miarę spokojne pięciolecie, po czym 1830 rok przyniósł powstanie listopadowe w Polsce i wojnę z nią oraz rewolucję lipcową we Francji, która wstrząsnęła podstawami Świętego Przymierza, podobnie jak Wiosna Ludów w 1848 r. To właśnie zewnętrzne wybuchy rewolucyjne podzieliły czas panowania Mikołaja I na trzy części (1825-1830; 1830-1848; 1848-1855) i określiły w znaczącym stopniu politykę wewnętrzną Rosji. Car Mikołaj I przerażony spiskiem dekabrystów rozbudował administrację państwową, której celem miało być utrzymanie społeczeństwa w ryzach. Największa rola przypadła zreorganizowanemu aparatowi policyjnemu. W 1826 r. utworzono Korpus Żandarmów oraz tzw. Trzeci Oddział Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości. Na ich czele stanął cieszący się zaufaniem cara Aleksander Benckendorff. W 1826 r. wprowadził Mikołaj I Dekret o cenzurze zalecający cenzorom surowe przestrzeganie określonych wytycznych. Nawet najwięksi krytycy osoby cara Mikołaj I uznają znaczenie rozpoczętych przez niego prac kodyfikacyjnych. Do 1830 r. wydano 45 tomów Pełnego zbioru praw, który zawierał około 30 tysięcy różnych dekretów.
5. W ciągu 30 lat panowania Mikołaja I, w centrum jego uwagi znajdowała się wciąż nierozwiązana w Rosji sprawa chłopska. Kwestię tę zalecono Pawłowi Kisielowi, jednemu z najmądrzejszych doradców cara. Cesarz postawił mu jednak warunek: ziemie obszarnicze miały pozostać nietknięte. W wyniku reform Kisielowa, wprowadzonych w latach 1838-1841 zwiększono chłopom państwowym nadziały - co ułatwiło im przesiedlanie się, prowadzono prace pomiarowe, zakładano instytucje kredytowe. W 1847 r. pozwolono chłopom wykupić się z poddaństwa, jeśli majątek obszarniczy sprzedawano za długi; w 1848 r. umożliwiono poddanym zakup własności nieruchomej, ale tylko za zgodą obszarników. Nieznacznie poprawiła się sytuacja chłopów państwowych, co miało być wyjściem do dalszego zrównywania sytuacji chłopów państwowych i pańszczyźnianych. Wciąż następowały także wystąpienia chłopów (m.in. bunty kartoflowe 1841-1843) głównie ze względu na zbyt brutalną ingerencję administracji.
6. Radykalne posunięcia nie ominęły także oświaty w Rosji. Strach przed rozbudzeniem umysłów poddanych nakazał Mikołajowi wydanie w 1927 r. reskryptu zabraniającego przyjmowania do gimnazjów i uniwersytetów dzieci ludności poddanej. W 1835 r. wprowadzono wiele zmian w programach przedmiotowych oraz zlikwidowano autonomię uniwersytetów. Lata 30. i początek lat 40. XIX w. to okres rozwoju ekonomicznego kraju. Rozpoczęło się uprzemysłowienie. Względy gospodarcze i militarne doprowadziły do szybkiej rozbudowy sieci komunikacyjnej. Na koszt państwa budowano drogi i kanały. Dzięki rozbudowie linii kolejowych transport towarów stał się szybszy i znacznie tańszy, a to wpłynęło na ożywienie handlu i produkcji przemysłowej, również przyspieszając rozwój gospodarczy państwa. Zaczął się rozwijać w Rosji przemysł maszynowy wypierając powoli manufakturę; rozwój ten jednak był hamowany przez system pańszczyźniany i brak zrozumienia dla industrializacji ze strony rządu. Burżuazja rosyjska nie odgrywała takiej roli, jak burżuazja zachodnioeuropejska. Złożona była głównie z kupców, niewielkim stopniu zainteresowanych w zmianą stosunków produkcyjnych. Rolę opozycji zaczęła więc pełnić część szlachty, przede wszystkim jednak literaci, studenci, ludzie nauki. Reakcyjna polityka cara we wszystkich dziedzinach życia nie zapobiegła szerzeniu się nowych nurtów społecznych wśród inteligencji. Młodzież zrzeszała się w małe, konspiracyjne koła i dyskutowała o przyszłej walce z caratem. Powstało kółko braci Kritskich, szybko zlikwidowane przez policję; Stowarzyszenie numeru 11 związane z W. Bielińskim; kółko Aleksandra Hercena – aresztowanego w 1834 r. i skazanego na zesłanie, który zdołał w 1847 r. wyemigrować za granicę, gdzie współpracował także z działaczami polskiej emigracji polistopadowej. W 1847 r. w Petersburgu wokół M. Butaszewicza-Pietraszewskiego, jednego z pierwszych krzewicieli socjalizmu utopijnego w Rosji skupiła się postępowa inteligencja rosyjska dążąca do zmiany istniejącego w ich kraju porządku rzeczy. W pracach tego kółka uczestniczył m.in. Fiodor Dostojewski. W 1849 r. policja wpadła na trop również i tej organizacji, zaś sąd wymierzył jej członkom bardzo surowe wyroki.
7. System mikołajowski stworzył własną ideę państwową sformułowaną przez ministra oświaty Sergiusza Uwarowa, tzw. teorię oficjalnej ludowości. Wrogiem Mikołaja I i Rosji był Zachód i jego kapitalizm, katolicyzm, parlamentaryzm i rewolucje. Powracając do treści samej teorii oficjalnej ludowości, to opierała się ona na trzech filarach: prawosławie, samowładztwo, ludowość.
8. Jak przedstawiała się taktyka zagraniczna Mikołaja I nazywanego Żandarmem Europy? Chociaż po zwycięskich wojnach z Persją (1826-1828) i Turcją (1827-1829) stała się Rosja współtwórczynią uznania przez Portę niepodległości Grecji, to rychło sama interweniowała zbrojnie po stronie sułtana w jego sporze z paszą Egiptu, pragnącym się wyrwać spod zwierzchnictwa tureckiego. Powiększał się także obszar terytorialny Rosji. Po traktacie pokojowym z Persją oddano w ręce Rosji chanat erywański i nichiczewski, po traktacie adrianopolskim zaś Rosja zyskała deltę Dunaju i niemal całe wschodnie wybrzeże Morza Czarnego.
Rewolucja we Francji i w Belgii oraz powstanie listopadowe w Polsce w 1830 r. przypomniały carowi o jego obowiązkach wynikających z podpisanego jeszcze przez Aleksandra I układu o Świętym Przymierzu. W Polsce wybuch powstania spowodowany był łamaniem przez cara postanowień konstytucji z 1815 r. Sejm polski zdetronizował więc Mikołaja I. Wojna polsko-rosyjska trwała prawie rok, po czym powstanie upadło. W ramach represji popowstaniowych odebrano Polakom konstytucję i wprowadzono w życie wydany w 1832 r. Statut Organiczny. Pogorszenie stosunków z Anglią po układach adrianopolskich i z Francją po rewolucji lipcowej skłoniło Mikołaja do powrotu do tradycyjnych sojuszy. W 1833 r. podpisał car układ w Münchengrätz z Prusami i Austrią, w którym kraje gwarantowały sobie wzajemnie swe posiadłości w Polsce. Rosja i Austria zobowiązały się także do popierania panującej w Turcji dynastii. Układ ten pozwolił Rosji doprowadzić do końca sprawy turecko-egipskie. Dotychczasowy wasal Turcji, Egipt w 1832 r. zdobył uzależnioną od Turcji, Syrię. Zwiększenie wpływów Egiptu nie leżało w interesie Mikołaja I więc w 1833 r. zmusił paszę egipskiego do podpisania porozumienia z sułtanem, w którym to potwierdzono także dotychczasowe układy rosyjsko-tureckie. Ponadto Turcja zobowiązała się zamknąć Bosfor i Dardanele dla floty wojennej innych państw. Porozumienie z sułtanem zmieniło układ sił w Europie. Państwa morskie – Anglia i Francja zajęły wrogie stanowisko wobec Rosji, zaś Austria i Prusy poparły cara. Sukces dyplomatyczny Mikołaja I sprawił, że wszystkie granice Rosji były bezpieczne. Anglia i Francja nie były w stanie zaatakować Rosji drogą lądową (na przeszkodzie stały Prusy) i przestały być teraz groźne na morzu.
W sprawy polskie zaangażowała się ponownie Rosja w 1846 r. po wybuchu powstania krakowskiego, gdy w mieście znalazło się także wojsko Mikołaja I, zaś sam car nakłonił Austrię do włączenia Krakowa do monarchii austro-węgierskiej. Dwa lata później Europę ogarnęła Wiosna Ludów. Mikołaj I ratował Europę przed rewolucją, posyłał swe wojska by ochraniały inne trony, gdyż wolał walczyć ze swym najgroźniejszym wrogiem – rewolucją z dala od granic Rosji. Wezwane na pomoc przez Franciszka Józefa wojsko rosyjskiej nie przeprowadziło błyskawicznego zwycięstwa, walki trwały dwa miesiące i zakończyły się kapitulacją Węgier dopiero w sierpniu 1849 r. Dla samych Rosjan Wiosna Ludów oznaczała epokę terroru i cenzury. Po zduszeniu rewolucji na Węgrzech carat powrócił do kwestii wschodniej. Mikołaj pragnął opanować całkowicie rejon Morza Czarnego i jego strategiczne cieśniny. Pretekstem do wybuchu wojny stał się spór o miejsca święte w Palestynie, nad którymi opiekę sprawowali duchowni katoliccy i prawosławni. W 1853 r. sułtan powierzył je opiece wyłącznie duchowieństwu katolickiemu. Mikołaj I musiał zaprotestować i w ultimatum przesłanym sułtanowi zażądał zgody na przekazanie pod opiekę Rosji wszystkich wyznawców prawosławia w imperium otomańskim, co było równoznaczne z narzuceniem zwierzchnictwa rosyjskiego całemu Półwyspowi Bałkańskiemu. Wybuchła tzw. wojna krymska, która toczyła się w latach 1853-1856. Początkowe zwycięstwa Rosji zaniepokoiły Anglię i Francję, które wypowiedziały 28 III 1854 r. Rosji wojnę. Również Austria niespodziewanie zażądała wycofania się Rosjan z Księstw Naddunajskich, grożąc przystąpieniem do konfliktu. Koalicja atakowała Rosję ze wszystkich stron najeżdżając wyspy Alandzkie, monaster Sołowiecki na Morzu Białym, Odessę, a nawet Pietropawłowsk na dalekiej Kamczatce. Decydującą akcję przeprowadzili jednak na Krymie, gdzie we wrześniu wysadzili desant w pobliżu Eupatorii. Po porażkach nad Almą i pod Eupatorią Rosjanie rozpoczęli rozpaczliwą obronę Sewastopola, obleganego zarówno od strony lądu jak i od morza.
Dnia 18 II 1855 r. Mikołaj I zmarł niespodziewanie w wyniku ostrego przeziębienia,
a na tron wstąpił jego syn Aleksander II. Wraz ze śmiercią Mikołaja I odchodził w przeszłość despotyczny system rządów w Rosji, wykreowany już za czasów Piotra I. Zaś sama wojna krymska uświadomiła Europie, że carat nie jest tak potężny jakby się wydawało. Winą za tę słabość obarczano panujący w Rosji system oparty wciąż na poddaństwie chłopów.
Trzydziestoletnie panowanie Mikołaja I to dla Rosji okres zmagań społeczeństwa ze wzrastającym terrorem we wszystkich dziedzinach życia. Cała polityka wewnętrzna i zewnętrzna została podporządkowana ściśle jednemu zadaniu: nie dopuszczeniu ruchów rewolucyjnych do Rosji – i tu trzeba przyznać zadanie te udało się Mikołajowi spełnić. Po stłumieniu ruchu dekabrystów w swym kraju i powstania listopadowego w Polsce, ten żandarm Europy stał na straży starego porządku. Ważnym aspektem jest również to, że właśnie za tego cara rozpoczyna się także w Rosji aktywna polityka w zakresie rozwiązania problemu cieśnin czarnomorskich.

Bibliografia:
Źródła drukowane:
1. Custine de A., Listy z Rosji. Rosja w 1839 roku, Kraków 1989.
2. Dekret o cenzurze. 10 czerwca 1826 r. [w:] Wybrane teksty źródłowe do historii narodów ZSRR (1801-1945), oprac. M. Wojciechowski, Toruń 1975.
3. Manifest Najwyższy Mikołaja I [z 19.12.1925 r.], [w:] Dekabryści, tł. S. Borska, oprac. i wstęp H. Batowski, Wrocław 1957.
4. Postanowienia układu z Münchengrätzu z 1833 r. [w:] Wiek XIX w źródłach : wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 2002.
Opracowania:
1. Bazylow L., Historia Rosji, Wrocław 1985.
2. Heller M., Historia imperium rosyjskiego, Warszawa 2002.
3. Ochmański J., Dzieje Rosji do roku 1861, Warszawa 1980.
4. Pipes R., Rosja carów, Warszawa 2006.
5. Rozumieć Rosję: tropy, pod red. M. Figury, Poznań 1997.
6. Serczyk W. A., Poczet władców Rosji (Romanowowie), Londyn 1992.
7. Śliwowska W., Sprawa pietraszewców, Warszawa 1964.

Alatar

W sumie nic nowego...

1788
- „dzień dachówek” w Grenoble;
- zgromadzenie Stanów Delfinatu (sprzeciw wobec polit. króla, konstytucja prowincji, wszystkie - stany obradują razem – stan 3 w podwójnej liczbie);
- Zgromadzenie Notabli,
1789
- 24 stycznia zwołanie Stanów Generalnych (SG) na 5 mają;
- wybory do SG;
- 5 mają otwarcie SG;
- 17 czerwca z myślą ks. Sieyesa deputowani stanu 3 ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym (ZN);
- 22 czerwca duchowni przyłączają się do ZN;
- 23 czerwca członkowie ZN nietykalni, a zgromadzenie jest samodzielne;
- 24 czerwca część arystokracji przyłącza się do ZN;
- 27 czerwca król akceptuje – edykt o połączeniu 3 stanów i wspólnych obradach;
- 9 lipca ZN uznaje się za Konstytucyjne (Konstytuanta);
- król koncentruje wojsko pod Wersalem i 11 lipca dymisjonuje Neckera;
- 14 lipca – Desmoulins na wiecu w ogrodach Palais Royale wzywa lud do broni, lud rusza do koszar Inwalidów, a następnie na Bastylię, którą zdobywa;
- następnego dnia Paryżanie rozpoczynają burzenie Bastylii;
- przedstawiciele stanu 3 powołują Stały Komitet Miejski o charakterze obywatelskim, komenda nad Gwardią Narodową obejmuje La Fayette;
- król akceptuje i przywraca Neckera;
- prowincja naśladuje Paryż – urzędnicy z wyboru;
- 4/5 sierpnia – wiele uchwał Konstytuanty - „obalenie systemu feudalnego” (bo słabe poparcie wsi dla rewolucji) – znosi przywileje podatkowe szlachty, sądownictwo senioralne, usługi osobiste chłopów, prawo polowania panów na gruntach chłopskich, nie podjęto sprawy własności ziemi (bo już w większości chłopska);
- 26 sierpnia – Deklaracja praw człowieka i obywatela (Deklaracja) – wolność, równość, własność, wolność słowa pisma i druku, źródłem prawa suwerenny naród, wolność gosp., odpowiedzialność urzędników, udział w stanowieniu prawa, dozwolony bunt przeciwko złym rządom/władcy;
- 5 października tłum kobiet i przebranych mężczyzn rusza na Wersal (bo król nie podpisał Deklaracji, chcieli chleba, gwarancji socjalnych i króla w stolicy) – król zatwierdza deklarację i przenosi się do Paryża
- 10 października bp Talleyrand zgłasza projekt ustawy uznającej dobra kościelne za własność narodu (złamać filar ancien regime'u, gwałtowna potrzeba pieniądza)
- 2 listopada Konstytuanta przyjmuje projekt Talleyranda → sprzedaż dóbr kościelnych
1790
- 13 lutego – rozwiązanie zakonów kontemplacyjnych → przepędzanie z klasztorów zakonników i zakonnic, zakaz noszenia habitów, sutann, krzyży na piersiach → aresztowanych kapłanów i zakonników zsyłano do kolonii karnych;
- 12 lipca – ustawa Konstytuanty o duchowieństwie – konstytucja cywilna kleru – biskupstw tyle co departamentów (83) – Kościół podporządkowany państwu, bpów i proboszczów wybiera naród czyli państwo – duchowni funkcjonariuszami rewolucji;
- 27 listopada – Konstytuanta – obowiązek duchownych złożenia przysięgi na ustawę cywilną – pierwszym Henri Gregoire – ci, którzy tego nie zrobili od 7 mają 1791 usuwani ze stanowisk;
1791
- 24 lutego Talleyrand wyświęca 7 „bpów ludowych” → ekskomunikowany, został świeckim;
- 14 czerwca – Konstytuanta – prawo Chapeliera – rzemieślnikom, pracownikom i robotnikom zakaz tworzenia organizacji i ogłaszania strajków;
- czerwiec – król wymyka się z Paryża – rozpoznany w Varennes – odprowadzony do Paryża;
- 25 czerwca – król internowany w paryskim pałacu i zawieszony w czynnościach;
- 17 lipca tłum manifestantów żądających detronizacji króla i republiki (kordelierzy, Marat) zmasakrowany na Polu Marsowym;
- 14 września – król podpisuje konstytucję – Francja monarchią konstytucyjną, dziedziczną, trójpodział władzy: wykonawcza – król (nie odpowiadał przed parlamentem, mianował i odwoływał ministrów), ustawodawcza – Zgromadzenie Prawodawcze, niezależne sądy, samorządy terytorialne o szerokim zakresie kompetencji, integralną częścią Deklaracja, swobodny rozwój ekonom., prawo Chapeliera?, prawo wyborcze – nieliczni(własność, podatki, wykształcenie), 70% ogółu dorosłych mężczyzn? – wybierali elektorów spośród których 50 tys. właściwych wyborców – wybory pośrednie, dwustopniowe, cenzus majątkowy;
- 1 października – Zgromadzenie Prawodawcze (Legislatywa) – przewaga zwolenników konstytucji z 1791, jakobini parli do republiki, wyróżnili się deputowani z dep. Gironde – żyrondyści (za rok doprowadzą do zniesienia ograniczenia obrotu gosp., urzędowego ustalania cen, polityki rekwizycji);
- niepokój państw europejskich
1792
- marzec – król dymisjonuje gabinet feliantów i powołuje rząd żyrondystów, mniej więcej w tym samym czasie umiera cesarz Leopold II, następcą Franciszek II;
- kwiecień – Zgrom. Prawod. - wojna (jedna z frakcji żyrondystów za, jakobini przeciw) królowi Czech i Węgier, a wkrótce cesarzowi Franciszkowi II;
- 30 kwietnia – pierwszy bój spotkaniowy – gen. Dumoriez – Francuzi uciekają? ;p
- 6 lipca – Prusy wypowiadają wojnę Francji - I KOALICJA;
- 11 lipca – żyrondyści przeprowadzają w Legislatywie uchwałę „Ojczyzna w niebezpieczeństwie”
porażki na froncie- szukanie winnych (arystokraci, niezaprzysiężeni księża, król, dla jakobinów – żyrondyści);
- 25 lipca - manifest księcia brunszwickiego → wzburzenie Paryżan – wniosek o detronizację króla – rząd ociągał się z decyzją;
- 9/10 sierpnia – tłum otoczył pałac królewski – walka z żołnierzami królewskimi, zdobycie pałacu – po obu stronach ginie po kilkaset osób – król aresztowany osadzony w Temple i zawieszony w czynnościach?, pierwsza KOMUNA PARYSKA?;
- nowy rząd? - Tymczasowa Rada Wykonawcza? z Dantonem na czele;
- 17 sierpnia - za zgodą nowej rady miejskiej Paryża (wpływy Robespierra) powołano Nadzwyczajny Trybunał Rewolucyjny do sądzenia „zbrodni 10 sierpnia” - pierwszy terror rewolucyjny – druga rewolucja francuska (walka nie o zachowanie mon. konst., ale o kształt powstającej republiki);
- wojna → pogorszenie zaopatrzenia, głód → wybuchy „ludowego gniewu” - w całym kraju wymordowano bez wyroku sądowego do 12 tys. osób;
- 2-5 września – inspirowany przez kordelierów (Danton, Marat) „gniew ludu” - zabójstwa (np. więźniów) – zbrodnie septembrystów;
- 20 września – pierwsze zwycięstwo – nad Prusakami pod Valmy → napływ ochotników do armii;
- wrzesień – wybory (wg demokratycznej ordynacji i powszechnego prawa wyborczego?) do Zgromadzenia, tym razem Narodowego, zwanego KONWENTEM (Konwencja Narodowa) – silna pozycja jakobinów(lewica) i żyrondystów(raczej prawica), dominowali zastraszani monarchiści (centrum), zwolennicy konstytucji zwani bagnem/równiną, ale wobec terroru opuszczali obrady → walka między jakobinami (poparcie sankilotów) i żyrondystami;
- 21 września – Konwent – dekret o zniesieniu władzy królewskiej, detronizacja Ludwika XVI;
- 22 września – Konwent – ogłoszenie republiki – I REPUBLIKA – kalendarz rewolucyjny?;
- 6 listopada – Dumoriez pokonuje Austriaków pod Jemappes → zajęcie Belgii
- zajęcie Nicei i Moguncji, oparcie granicy na Renie
- zima 1792/93 – wypieranie wrogów z granic Francji – zwycięstwa wzmacniają radykałów (jakobini i żyrondyści);
1793
- 18 stycznia – Konwent za karą śmierci dla Ludwika Capeta;
- 21 stycznia – wykonanie wyroku – ścięcie Ludwika;
- 24 stycznia – Wielka Brytania wypowiada Francji wojnę – następnie Hiszpania i większość Europy? (poza krajami skandynawskimi, Turcją i Szwajcarią);
- Wielka Brytania ogłasza blokadę Francji;
- wiosna – Dumoriez przechodzi na stronę Austrii;
- 10 marca – powstanie w Wandei (przeciwko poborom wojskowym?, najdłużej trwające antyrewolucyjne) – Królewska i Katolicka Armia Świętych 0 trwało 3 lata;
- 1793-1801 – powstania w Normandii i Bretanii – z przerwami działali partyzanci zwani od przywódcy Jeana Chouana – szuanami;
- marzec – jakobini powołali? Trybunał Rewolucyjny? oraz Komitet Bezpieczeństwa Publicznego?;
- 5 kwietnia jakobini powołują Komitet Ocalenia Publicznego – do 1795? faktyczny rząd rewolucyjnej Francji (Danton na czele, żyrondyści występują przeciw Hebertowi i Paryżowi?) – mając poparcie gwardzistów i sankilotów, jakobini wymusili na Konwencie wydanie 29 przywódców żyrondystów → zgilotynowanie żyrondystów;
- Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego (podlegał KOP) – trybunał rewolucyjny, który coraz śmielej wyszukuje i kara wrogów – 16 października zgilotynowana królowa Maria Antonina, później Filip Egalite i rodzina królewska;
- terror zwiększa liczbę przeciwników jakobinów – powstaje Lyon (29 V – 9 X), Tulon (do 19 XII);
- 2 czerwca – liczą się już tylko jakobini-górale, chcieli wzmocnić rząd centralny, zaostrzyć środki przymusu;
- 24 czerwca Konwent ogłasza nową konstytucję - KONSTYTUCJA ROKU Igo – nowa rachuba czasu – pomoc biednym, oświata wszystkim, powszechne prawo wyborze (każdy mężczyzna z ukończ. 21 rokiem życia bierne i czynna prawo wyborcze), najwyższą władzą Zgromadzenie Ustawodawcze?, bardziej demokratyczna? Deklaracja – zawieszona zanim ją wprowadzono;
- lipiec – rośnie rola Komitetu Ocalenia Publicznego – od 27? lipca Robespierre „pierwsze skrzypce”;
- Marat zamordowany – męczennikiem;
- 23 sierpnia – Francja prowadzi wojnę totalną – pod broń „wszyscy” mężczyźni 18-25 roku życia („armia z poboru ludowego”) poza żonatymi i utrzym. rodzinę → rośnie liczebność armii;
- zmiana organizacji i taktyki wojennej – mieszanie starych i nowych wojsk (amalgamat), walka w szyku rozproszonym (tyraliera) wymagająca samodzielności i wysokiego morale, system awansów (awansowali najzdolniejsi, dowództwo plebejskie), motywacja -walka za siebie, masowa prod. broni i rynsztunku (Lazare Carnot – Wielki Carnot), zmasowane ataki do szybkiego przełomu, otaczać i jak najszybciej likwidować obce armie, szybko zajmować terytoria;
- 17? września? - prawo o podejżanych?(wszyscy księżą niezaprzysiężeni, cała szlachta, emigranci i ich rodziny, sympatycy monarchii lub federacji)?;
- 5 października – Konwent – nowa rachuba czasu – kalendarz republikański (element dechrystianizacji) – Nowa Era od 22 września 1792 (I republika) – 12 m-cy po 30 dni, 5 ostatnich dni-święta, dekada – 10cio dniowy tydzień – obowiązywał do 1 stycznia 1806;
- 16 października – Komuna Paryża zabroniła praktyk relig. w kościołach a 23 listopada nakazała ich zamykanie → realizowano też w innych miejscowościach, usuwano symbolikę religijną;
- radykalnie antychrześcijańscy wściekli Heberta urządza w kościołach świątynie Rozumu – niechęć Robespierra i Dantona bo wiedzą, że to zniechęca do rewolucji;

- 1793-94 – kryzys aprowizacyjny – jakobini wprowadzają ceny maksymalne na towary spożywcze, reglamentacja? – 29 września 1793 Konwent rozciąga ceny maksymalne na wszystkie artykuły pierwszej potrzeby – w marcu 1794 weszła w życie ich tabela cen, państwo kontroluje handel zagr. → paraliż gospodarki i zaopatrzenia – porażka ręcznego i centralnego sterowania gospodarką;
1794
- wściekli planują przejąć władzę w Konwencie z pomocą najbardziej radykalnych sankilotów;
- 21-24 marca – zgilotynowanie aresztowanych wcześniej (13-15? marca?) wściekłych – klub kordelierów, w którym wściekli mieli oparcie, przestał działać;
- 4 kwietnia – Konwent – powszechna mobilizacji wszystkich obywateli zdolnych do pracy – Francja skoszarowana;
- 5 kwietnia – Danton (konkurent Robespierra, stał na czele umiarkowanych jakobinów – chciał stabilizacji i warunków do bogacenia się) i jego zwolennicy (Desmoulins) straceni po krótkim procesie;
- Robespierre – swoboda działania → „Republika Cnoty”, kult Najwyższej Istoty, Konwent → dusza ludzka nieśmiertelną, potępienie ateizmu i agnostycyzmu;
- Wielki Terror - „dla wrogów wolności nie ma wolności” - w sumie 14 tys. ofiar;
- 10 czerwca – dekret pozbawia oskarżonych prawa do obrony, trybunał rewolucyjny może sądzić bez świadków;
- późna wiosna – antyjakobiński spisek kierowany przez Paula Barrasa, Jeana Talliena i Fouchego;
- 26 lipca (8 thermidor) – Robespierre zapowiada zdemaskowanie kolejnego spisku i usunięcie zdrajców z Komitetów;
- 28 lipca (10 thermidor) – aresztowanie przywódców jakobinów (uwolnieni przez Komunę, ale ponownie aresztowani przez Konwent) – 10/11 thermidor – zgilotynowanie m.in. Robespierra i Saint-Justa – klub jakobinów zamknięto, terror częściowo ustał, zawieszono kult Najwyższej Istoty;
- decentralizacja, Komunę Paryską rozwiązano, Paryż podzielono na dzielnice; rzadziej obradujący Konwent mniej aktywny legislacyjnie, Komitet Ocalenia Publicznego traci na znaczeniu władza wykon. powierzona 15 komitetom?) , zlikwidowano prawo hamujące gosp., zniesiono ceny maksymalne, reglamentację towarów → bogacenie się bogatych, pauperyzacja ubogich, defraudacje i malwersacje, zwyżka cen;
- insurekcja kościuszkowska „pomaga” Francji – Rosja i Austria zajęte Rzecząpospolitą;
1795
- 1795-1799 – kiepskie zaopatrzenie miast w żywność → rozruchy głodowe;
- zajęcie Holandii – nowy sojusznik → Republika Batawska;
- pokój w Bazylei – Prusy wycofują się z wojny;
- 1 kwietnia? – powstanie ludowe? – tłum pod hasłem chleba, konstytucji z 1793 i uwolnienia patriotów oblegał Konwent, ale dał się zbyć obietnicami i rozszedł się spokojnie;
- 20 mają – tłum wtargnął do Konwentu żądając tego co wcześniej – 21 mają usunięty przez wojsko i gwardię – 23 mają powstanie złamane przez wojsko;
- biały terror – przeciwko jakobinom i ich zwolennikom;
- ogłoszono?, że młody Ludwik VII umarł? – stryj Ludwik XVIII zapowiedzią? przywrócenia stanów i kary dla królobójców przekreślił możliwość porozumienia;
- 25 czerwca angielski desant emigrantów do Wandei? Ale Anglicy zwiedli?, powstańcy musieli kapitulować? (22 lipca rozstrzelano emigrantów?, puszczono tylko chłopów?)
- 22 sierpnia – KONSTYTUCJA TERMIDORIAŃSKA – DYREKTORIAT – władza prawodawcza- parlament z Rady 500 (projekt praw) i Rady Starszych (nadawała rezolucjom moc prawną), wykonawcza – 5 dyrektorów (pierwszym był Barras) wybieranych (przez Radę Starszych) na 5 lat (proponowanych przez Radę 500?), co roku wymiana jednego?, tolerancja religijna?, rozdział Kościoła od państwa?, wolność wyznań, swoboda handlu i przemysłu, nienaruszalność własności prywatnej; do Rad miało wejść 2/3 Konwentu? Co miało przekreślić nadzieje monarchistów? (chcieli więc urządzić powstanie, ale Barras powierzył stłumienie Bonapartemu?);
- 30 października ukonstytuowała się Rada 500 i Rada Starszych?;
- nie wiem kiedy – próba wprowadzenia nowych papierowych pieniędzy → inflacja?;
1796
- marzec – Napoleon z nominacji dyrektoriatu wodzem Armii Italii (w płn. Włoszech – gdzie od pewnego czasu Francuzi ustępowali Austriakom);
- Napoleon przeorganizował armię i skutecznie uderzył na Austriaków – otwarta droga do Mediolanu, gdzie bez zgody dyrektoriatu założył Republikę Lombardzką – ruszył na wsch. i płd. Włoch tworząc Republikę Cispadańską, wkroczył do Wenecji tworząc tam republikę nie pytając nikogo o zdanie – we Włoszech polityka grabieży – z Genui utworzył Republikę Liguryjską, a z Lombardzkiej i Cispadańskiej stworzył Cisalpińską jednocząc prawie całe płn. i śr. Włochy;
1797
- spisek Babeufa, twórcy tajnego Sprzysiężenia Równych zał. w 1796? („dziś” kontynuowanie mordów panaceum na brak żywności, „jutro” wspólnoty komunistyczne, wspólna własność i praca) – spisek wykryty – 26 mają Babeuf i reszta skazani na śmierć;
- monarchiści chcieli zwycięstwa w wyborach do rad – odnieśli sukces, szykowali się do zamachu stanu – 3 września oskarżyli 3 dyrektorów, ale na pomoc im Bonaparte wysłał gen. Augereau, który obsadził gmachy rad wojskiem – Rada 500 uchwaliła unieważnienie wyborów w 45? departamentach i deportację53 działaczy politycznych, przywróciła prawa przeciwko emigrantom i opornym księżom, z armii usunięto generałów prawicowych – II DYREKTORIAT?
- rozejm z Austrią w Leoben;
- 17 października – pokój z Austrią w Campo Formio;
1798
- Napoleon interweniuje w Szwajcarii dokonując rewolucyjnego przewrotu – nowe władze i ustrój wzorowany na franc. - nowa nazwa – Republika Helwecka;
- 15 lutego – Francuzi wkraczają do Rzymu, pozbawiają władzy Piusa VI (nstępcę, Piusa VII wybrało konklawe w Wenecji);
- Francuzi opanowali – płn. i śr. Włochy, linię Renu, Belgię i Holandię;
- pomysł wyprawy do Egiptu (Talleyrand) – odcięcie Anglii od Wschodu i franc. interesy tam, zgoda dyrektoriatu by oddalić Napoleona?;
- 19 mają – w tajemnicy wypływa z Tulon wielka franc. flotylla;
- czerwiec -zajęcie Malty (franc. prawo, szkoły, sekularyzacja dóbr kościelnych);
- 2 lipca – Napoleon dobija do Aleksandrii;
- wygrana bitwa pod piramidami z doskonałą kawalerią egipska;
- Turcja wypowiada Francji wojnę – II KOALICJA????;
- klęski? Francuzów, odrodzenie jakobinizmu?;
- 1 sierpnia – Nelson zniszczył pod Abukirem koło Aleksandrii flotę francuską;
1799
- luty – Napoleon wkracza do Palestyny;
- 16 kwiecień – pod górą Tabor wygrana nad wojskami tureckimi;
- silny opór w Syrii → powrót Napoleona do Egiptu, podbój, urządzenie i eksploatacja Egiptu (skonfiskował ziemię Mameluków, wprowadził laickie prawa i republikańskie rządy) – wrogość Egipcjan – antyfrancuskie powstania;
- 22 sierpnia – powrót Napoleona z garstką żołnierzy na dwóch statkach;
- 9 października – Napoleon dociera do Francji witany przez tłumy;
- dyrektoriat osłabiony aferami korupcyjnymi i terrorem monarchistycznym;
- spisek w celu przewrotu w państwie (Sieyes, Lucjan Bonaparte) – celem powołać do władzy Napoleona (burżuazja chciała silnej władzy, która utrzyma obecny ustrój);
1800

1801
- w Egipcie Francuzi przegrywają z połączonymi siłami egip.-tur.-bryt. - muszą skapitulować;
1802
- 25 marca – pokój w Amiens francusko-brytyjski;